Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
–Դուք ինձ հաստատ խելապակաս կամ հոգեկան հիվանդ եք համարում…. Թեև այլ բան չէի էլ սպասում ձեզնից: Սա պարզից էլ պարզ է: Մի րոպե, խնդրում եմ, իմ մտքերն ու խոսքերը պետք չէ համեմատել տարրական մաթեմատիկայի հետ: Դրանից դուք շա՜տ հեռու եք: «Մեկին գումարած մեկ հավասար է երկուսի» սերտելով՝ մաթեմատիկա չեն սովորում: Ասենք, մաթեմատիկա ընդհանրապես չեն սովորում: Դա սովորելու բան չէ, եթե քո գեների մեջ ինչ-որ հրաշքով գրված չէ, ու մի օր, արյունների խառնվելու անսահման ու անմեկնելի զուգորդումների միջոցով (լեզուս չի պտտվում ասելու՝ շնորհիվ), անալիտիկ մտածողության այդ յուրօրինակ դրսևորումը ի հայտ չգա…
Դե լա՜վ, արդեն տաղտկալի եք դառնում: Գոնե հավուր քաղաքավարության լռեք կամ լուրջ դեմք ընդունեք: (Աստված իմ, ո՜նց եմ ձանձրացել տափակ բառերից ու կարկամ հայացքներից…): Խնդրում եմ՝ լռե՛ք… ձայն մի՛ հանեք: Այս լռությունը հազար ոսկի արժե…
Հատված հանգուցյալ կնոջ բոսորագույն նոթատետրից
Քարերին փարված, քարի մեջ քնած,
Քարի բառերը թաքուն լսելով՝
Ինքս քար դարձա ու իմաստնացա…
Մի թռչուն թառեց իմ սառը մաշկին
Ու մի բան ասաց սառած քարերին:
Դրանից հետո հանգի՜ստ եմ այնքան,
Չէ՞ որ դարերի գաղտնիքն իմացա…
Քաղվածք ոստիկանության գործ n-ից
Դիակը հայտնաբերվել է ս.թ. սեպտեմբերի 13-ին, երեկոյան 19:40-ի սահմաններում: Ահազանգը ստացվել է ազգականներից, ովքեր անհանգստացել են այն փաստից, որ հանգուցյալը մի քանի օր չի պատասխանել հեռախոսազանգերին: Ընթերավկաների ներկայությամբ բացվել է բնակարանի դուռը (կողպված ներսի կողմից): Դատաբժշկական փորձագետը պարզել է, որ սպանությունը տեղի է ունեցել դրանից մոտ 40 ժամ առաջ: Դիակի պարանոցի վրա հայտնաբերվել է լայնակի կապտուկային գիծ: Ամենայն հավանականությամբ հանցագործն օգտագործել է ինչ-որ պարան կամ ամուր քուղ (գարոտա): Մահը վրա է հասել օդային հոսքի բռնի ընդհատումից (խեղդամահություն): Բնակարանում առկա է եղել նեխող դիակին բնորոշ հոտ: Ազգականների վկայությամբ՝ որևէ առարկա կամ զարդ բնակարանից չի անհետացել՝ բացառությամբ, թերևս, մի քանի գրքի, այդ թվում՝ Évariste Galois (préf. Émile Picard), Œuvres mathématiques d’Évariste Galois : publiées sous les auspices de la Société mathématique de France ժողովածուի, որը հանգուցյալի սեղանի գրքերից էր: Բացառված չէ, որ վերջինս անձամբ է այն հանձնել որևէ մեկին, սակայն ազգականները մերժում են այդ վարկածը, քանի որ հազվագյուտ և սիրելի գրքերի հանդեպ հանգուցյալը շատ խանդոտ էր և խուսափում էր որևէ մեկին անգամ ժամանակավորապես որևէ գիրք հանձնելուց:
Սպանված անձը մասնագիտությամբ մաթեմատիկոս էր: Դասավանդում էր Տեխնիկական համալսարանում, սակայն տանը ևս սիրում էր զբաղվել տեսական մաթեմատիկայի հարցերով: Ամուսնացած չի եղել: Գործընկերների հետ զուտ աշխատանքային շփման մեջ է եղել: Որևէ ընկեր կամ ծանոթ չի ունեցել, որին նկատեին հարևանները կամ որի մասին իմանային ազգականները: Հետաքննության արդյունքում պարզվել է, որ հանգուցյալը գրանցված է եղել սոցիալական ցանցերից մեկում և գիտական մի քանի խմբակցություններում: Ոստիկանության ՏՏ մասնագետի օգնությամբ հաջողվել է մուտք գործել օգտատիրոջ անձնական սոցիալական կայքէջ, սակայն որևէ կասկածելի հաղորդագրություն կամ կապ չի բացահայտվել:
Օտար ոտնահետքեր կամ մատնահետքեր չեն գտնվել: Սպանության գործիքը (պարան կամ քուղ) ևս չի հայտնաբերվել: Դիակը տեղափոխվել է դիահերձարան և փորձառու մասնագետի կողմից ենթարկվել կրկնակի զննության: Որևէ նոր բան չի հայտնաբերվել, որը լույս կսփռեր կատարված սպանության վրա և կօգներ բացահայտել գործի հանգամանքները: Ըստ հոգեբանի եզրակացության՝ հանցագործն, ամենայն հավանականությամբ, ծանոթ է եղել հանգուցյալի հետ, քանի որ բռնության հետքեր չեն նշմարվել: Դուռը կարող էր կողպած լինել հենց հանցագործը, եթե ունենար բանալիների պատճենները: Գործի վարույթը ժամանակավորապես կասեցվել է մինչև նոր հանգամանքների ի հայտ գալը:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Ձեր՝ ոստիկաններիդ հիմնական դժբախտությունն այն է, որ դուք երևակայություն չունեք: Եթե ձեր հիմնական զբաղմունքից դուրս մի քիչ էլ այլ բնույթի հետաքրքրություններ ունենայիք և ստիպեիք ձեր ժանգոտած ուղեղներին մի քիչ այլ ուղղությամբ մտածել կամ գոնե երևակայել, ապա, հաստատ, ավելի մեծ արդյունքների կհասնեիք: Գոնե Չեսթերտոն կամ Քրիստի կարդայիք…. Ի՞նչ, կարդացե՞լ եք: Եվ ի՞նչ կարող եք ասել, ի՞նչ հետևություն եք արել: Հետաքրքիր է… Այո, հետաքրքիր է ինչպես «Ռոբինզոն Կրուզոն», չէ՞… Ոչ ավելի… Իսկ «մաթեմատիկա» բառը լսելիս ընդամենը խորշանք եք վերապրում դպրոցական անիմաստ ժամավաճառի համար: Ինձ մի՛ ասեք, որ դուք մաթեմատիկա գիտեք: Դա վիրավորում է իմ արժանապատվությունը և ինքնասիրությունը: Կամ էլ գոնե պոեզիա կամ արվեստ ուսումնասիրեիք… Դա ձեզ հաստա՛տ չէր խանգարի: Գոնե կփորձեիք երևույթներին մի քիչ այլ տեսանկյունից նայել… (Հիրավի՝ «Որքան ավելի հիմար է հակառակորդդ, այնքան ավելի հեշտ է քո հաղթանակը, եթե ինքդ էլ, իհարկե, հիմար չես»):
Մաթեմատիկայի պրոֆեսորի սպանությունը պարզապես փորձ էր: Ես որևէ անձնական բան չունեի նրա դեմ: Ինձ հարմար էր նրանով, որ մենակ էր ապրում: Սոցիալական էջում հաղորդագրություններ էր թողնում՝ հիմնականում տարվա եղանակների ու Գալուայի տեսության շուրջ: Փորձում էր ամիսներն ու եղանակները կապել Գալուայի ընդլայնման տեսության և խմբերի հետ: Ես դրանք պարզապես կարդում էի՝ առանց արձագանքելու: Ի՞նչ թաքցնեմ՝ պահ է եղել, երբ ցանկացել եմ մի քանի բառ գրել, քանի որ այդ թեման ինձ էլ է շատ հետաքրքիր, հատկապես հանրահաշվական հավասարումների լուծման ընդհանուր մեթոդների և երկրաչափական կառուցումների առումով: Բայց ես կարողացա զսպել գայթակղությունս ու սահմանափակվել զուտ կողային դիտորդի կրավորական դերով:
– Ըստ Հայզենբերգի տեսության՝ ամեն մի դիտորդ արդեն իսկ ազդում է երևույթի արդյունքի վրա,– նկատեց քննիչը:
– Բրա՛վո… Ճիշտ նկատեցիք… Սակայն նույն տեսության հակադարձ մեկնաբանությունն էլ գոյություն ունի՝ ցանկացած երևույթ իր հերթին ազդում է դիտորդի վրա… Ինչևէ, որոշ ժամանակ անց ինձ մի բան պարզ դարձավ: Այն, որ մեր մաթեմատիկոսն, ըստ էության, հասել է իր բարձրակետին, և որևէ նոր հայտնագործություն նրանից սպասելն այլևս անիմաստ է:
Կան գիտնականներ, ովքեր ջահել տարիքում անում են իրենց հիմնական հայտնագործությունը և դրանով իսկ սպառվում: Այո, ձեր սիրելի Այնշտայնը (անգամ ճիշտ անունը չգիտեք) կամ էլ Բրայան Դևիդ Ջոզեֆսոնը…. Վերջինս 23 տարեկանում Նոբելյան մրցանակ ստացավ ու այնքան խելք ունեցավ, որ տրամագծորեն փոխեց իր գործունեության ոլորտը: Համենայնդեպս, պարահոգեբանությունը պակաս հետաքրքիր չէ, քան գերհաղորդականությունը: Իսկ խեղճ Այնշտայնը իր հայտնագործությունից հետո գրեթե կես դար խարխափեց անհույս տվայտանքների մեջ… Դե լավ, Աստված իրենց հետ… Վերադառնանք մեր սիրելի մաթեմատիկոսին: Երբ ինձ պարզ դարձավ, որ նա արդեն սպառել է իրեն ու պարզապես ինքնախարազանումով է զբաղված, ես հասկացա, որ ճիշտ ընտրություն եմ կատարել: Համենայնդեպս՝ գիտությանը դրանից որևէ վնաս չի լինի:
Բաց դասախոսություններից մեկից հետո մոտեցա նրան և մի քանի խոսք փոխանակեցի Գալուայի տեսության շուրջ: Նրա աչքերի փայլից գլխի ընկա, որ գնդակս դիպել է թիրախի ճիշտ կենտրոնին: Ինձ հրավիրեց մի բաժակ սուրճ կամ թեյ խմելու (հուսամ՝ այս մանրուքն էական չէ հետաքննության համար): Մի քանի օր անց, իբր պատահաբար, հանդիպեցի նրան փողոցում՝ համալսարանից ոչ հեռու: Մի դատարկ սրճարան գտանք ու բավական երկար զրուցեցինք բազմությունների հզորության ու երկրաչափական կառուցումների տեսության շուրջ: Պիտի խոստովանեմ, որ հետաքրքիր զրուցակից էր: Իսկ երբ սիրահարված մի զույգ մտավ ներս՝ կարծես իմիջիայլոց նկատեցի, որ չեմ սիրում սրճարանները և նախընտրում եմ առավել կտրված միջավայրեր: Նոր ծանոթս ինձ սիրով հրավիրեց իր տուն ու հայտնեց հասցեն:
Դրանից հետո անօթևանի կերպարանքով գաղտագողի հետևում էի նրան: Անգամ նրա դեն նետած աղբի տոպրակներն էի ուսումնասիրում: Հուրախություն ինձ՝ գտա նրա հին կոշիկները: Մի քիչ մեծ էին ոտքերիս, բայց դա էական չէր:
Մեկ գիշեր խորհելուց հետո ծրագիրս արդեն պատրաստ էր իրագործման: Երեկոյան, մթնշաղի ու գիշերվա արանքում, հագա նրա հին կոշիկները, բարձրացա դատարկ աստիճաններով ու թակեցի դուռը: Անգամ դիտանցքից չնայեց: Տասներեք վայրկյան անց բացեց դուռը և ինձ տեսնելով՝ ժպտաց ու ներս հրավիրեց: Կիսամթան մեջ (միայն գրասեղանի լամպն էր վառվում) նա չէր կարող նկատել իմ կոշիկները: Չինական թեյ սարքեց երկուսիս համար, և շուտով մտերմիկ ու հաճելի մի զրույց ծավալվեց մեզ հետաքրքրող թեմաների շուրջ: Պետքարան գնալու պատրվակով դուրս եկա սենյակից, գրպանիցս հանեցի և նախապատրաստեցի քուղը (ես մանկուց խորշում եմ արյունից): Երբ վերադարձա՝ նա նստած էր մեջքով դեպի ինձ և խորասուզված ինչ-որ բան էր նայում համակարգչի մեջ: Քուղը ոլորեցի նրա պարանոցի շուրջը և ձգեցի՝ աստիճանաբար ուժեղացնելով լարումը: Նա գրեթե չդիմադրեց: Մի երկու ջղաձգում արեց ձեռքերով ու հանգավ հենց նստած տեղում: Ապահովության համար մի քիչ էլ պահեցի պարանի ձգվածությունը, ապա հանեցի ու գրպանս դրեցի: Այդ պահին աչքովս ընկավ Գալուայի տեսության հատորյակը գրասեղանին դարսված գրքերի մեջ: Գրեթե բնազդորեն այն գրպանս խոթեցի:
Պատին կախված գրատախտակին երկու հատվող շրջանագիծ նկարեցի և դրանց միջոցով հատվածի երկրաչափական կենտրոնը նշեցի: Ինձ դուր են գալիս նման անախրոնիզմները: Վստահ էի, որ եթե թեկուզ մի քիչ խորագիտակ քննիչ հանձն առնի վարել այս գործը, ապա ըստ էության կարող է ի վերջո դուրս գալ իմ հետքի վրա… Ի՞նչ ասեմ, չէի ուզում զրկել ձեզ այդ հնարավորությունից: Ես շատ զգույշ էի աշխատում, ուստի որևէ հետք չթողեցի: Հատուկ այդ նպատակով վերցրած թավշե շորով սրբեցի բոլոր այն առարկաները, որոնց վրա կարող էի մատնահետքեր թողած լինել: Թեյի բաժակս խնամքով լվացի ու դրեցի չորանոցի վրա: Զգուշորեն իջա աստիճաններով: Մաթեմատիկոսի հին կոշիկները նետեցի երեք թաղամաս հեռու գտնվող աղբամանը, հագա թփերի մեջ թաքցրած իմ կոշիկներն ու խառնվեցի մետրոյով ճամփորդող գորշ ամբոխին: Վստահ եմ, որ որևէ հետք անհնար էր գտնել: Կարծում եմ՝ այսքանը ձեզ բավական է:
Հատված փոխգնդապետի եվ քննիչի խոսակցությունից
Փոխգնդապետը հանգցրեց հերթական գլանակը և գրեթե անմիջապես նորը վառեց: Հետո դատարկեց մոխրամանը գրասեղանի տակ դրված աղբի զամբյուղի մեջ, նոր վառած գլանակը հենեց մոխրամանի եզրին, բացեց տակավին բարակ թղթապանակն ու խորասուզվեց սպիտակ էջերի ընթերցանության մեջ: Կրկին հոգոց հանեց, կում արեց վաղուց արդեն սառած սուրճից, հանեց ակնոցն ու կարծես վերջապես նկատեց իր առջև նստած քննիչին.
– Արդեն այստե՞ղ ես: Լավ է, լավ… Տե՛ս, մեզ հանձնարարել են ավելի ակտիվորեն զբաղվել սոցիալական ցանցերի ուսումնասիրությամբ: Դա կրկնակի նպատակ ունի: Առաջինը՝ կապեր գտնել տարբեր հանցագործություններին որևէ առնչություն ունեցող անձանց հետ և նրանց միջև: Իսկ երկրորդը՝ ընդհանրապես տեղեկություններ հավաքել և հասկանալ, թե ինչով է շնչում հասարակությունը: Սա կոչվում է կանխարգելման գործառույթ: Վերջերս Եվրոպայում մի տեղ խորհրդակցության էի հրավիրված այս թեմայով… Լսիր, ի՜նչ հյուրասիրություն էր, ի՜նչ հյուրանոց… Հա, ի՞նչ էի ասում… Ուրեմն՝ դատապարտման միջոցառումներ…
– Կանխարգելման գործառույթներ,– քննիչն իրեն թույլ տվեց ուղղել վերադասին:
– Այո, գործառույթներ… Մի խոսքով, Թեոֆիլյան, սա քեզ եմ հանձնարարում: Գիտեմ, գիտեմ, որ զբաղված ես, բայց այս պահին ես լրացուցիչ հաստիքներ չունեմ: Կապվիր ՏՏ բաժնի տղաների հետ. նրանք քեզ բոլոր բանալիներն ու ծածկաբառերը կտան: Հա, կարող ես նաև տնից աշխատել՝ երեկոները: Կարծեմ՝ օգտատերերն ավելի ակտիվ են հենց այդ ժամերին: Բայց, խնդրում եմ, աչքաթող չանես նաև քո հիմնական գործերը՝ վերջին չբացահայտված սպանությունները: Կարող ենք, իհարկե, հիմար մեկին գտնել ու ամեն ինչ նրա վրա բարդել: Բայց դա վերջին քայլն է: Դեռ ժամանակ կա: Փորձիր ինչ-որ բան պարզել: Մեկ էլ տեսար մի բան ծլեց… Հա, քանի դեռ չեմ մոռացել… Լրտուներից մեկը տեղեկություն է ուղարկել չբացահայտված սպանություններից մի քանիսի վերաբերյալ… Հիմա չեմ գտնում… Կուղարկեմ՝ կկարդաս և ընթացք կտաս: Ոչինչ չի կարելի աչքաթող անել: Ոչ մի մանրուք: Սա երբեք չմոռանաս:
– Լավ:
– Ամենակարևոր հայտնագործությունները միշտ անսպասելի են լինում…
– Այո:
– Դու դեռ չես ամուսնացել, չէ՞: Լավ է: Բայց մի՛ ուշացրու: Անձնականը երբեք չի կարելի զոհել հանուն հասարակականի: Բայց այդ Եվրոպայի հյուրանոցնե՜րը, ուտելի՜քը… Մի տուփ գլանակը գիտե՞ս ինչքան է: Հինգ եվրո… Բաա… Դու չե՞ս ծխում:
– Ոչ:
– Հըմ… Լավ, գնա, զբաղվիր և պարբերաբար զեկուցիր: Հատուկ ուշադրություն դարձրու կասկածելի հաղորդագրություններ գրողներին: Մարմնավաճառներին, կավատներին, տարբեր մերսման սրահներին, թմրանյութերի ցանցային քողարկված վաճառքին վերաբերող նամակները կարդա, բայց շատ մի խորացիր: Դրանցով հատուկ բաժիններն են զբաղվում: Մենք մեր քիթը այնտեղ չենք խոթելու: Մարդիկ երբեմն իրենցից անկախ կամ անգամ հատուկ նպատակով հաղորդագրություններ են թողնում, որոնք կարող են օգնել գտնել կծիկի ծայրը: Հասկանո՞ւմ ես: Լավ է: Ուրեմն նայիր, հոտոտիր և ուշադիր եղիր: Հարցեր կա՞ն:
– Այս պահին՝ ոչ:
– Լավ է: Ուրեմն գնա և աշխատիր: Ամուսնանալու մասին չմոռանաս:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Ինչո՞ւ եք ինձ հարցնում իմ երազների մասին: Իսկ ձեզ համար ի՞նչ է երազը: Բնական է, որ պատասխան չունեք: Երևի երբեք չեք մտածել դրանց մասին: Անձամբ ինձ համար երազը զուգահեռ հարթության մեջ ապրող և դրսևորվող իրականությունն է: Գալուան դրեց դաշտի տեսության հիմքը: Անկյունաքա՛րը: Եվ գիտե՞ք՝ մի գիշերվա մեջ նա շարադրեց այն բոլոր տեսակետները, որոնք ցայսօր օգտագործվում են ու զարգանում: Ես ինքս հակված եմ այն մտքին, որ նա այդ բոլոր պատկերները զուգահեռ հարթության մեջ է տեսել: Ձեր բառերով ասած՝ երազում: Մտքի նման հսկայի համար թերևս բարդ չէր հաջորդ ռացիոնալ քայլն անելը և հասկանալը, որ իրականում այդ երկու կամ ավելի հարթությունները մի մեծ՝ համընդհանուր դաշտի տարբեր դրսևորումներն են: Ինչպես, օրինակ, էլեկտրական և մագնիսական դաշտերը նույն՝ էլեկտրամագնիսական դաշտի տարբեր դրսևորումներն են: Ամեն ինչ կախված է դիտորդի սրամտությունից և ընկալունակությունից: Այլ կերպ ասած՝ գրավիտացիոն դաշտը պարզապես մեկ ուրիշ, շատ ավելի ընդհանուր դաշտի մի մասն է, այլ հարթության մեջ:
Ի՞նչ է կատարվում երազում: Եթե դա պարզապես սովորական ֆիզիոլոգիական և մտքի ֆունկցիաների անդրադարձ կամ արգելակում չէ, ապա ամեն ինչ շատ ավելի հետաքրքիր է: Տեսեք, երազում ես խոսում եմ մի երիտասարդ կնոջ հետ: Բայց այդ պահին կողքի սենյակից լսում եմ նրա նույն բառերի մի քիչ ուշացած արձագանքը: Հեռախոսը ձեռքիս գնում եմ ձայնի ուղղությամբ և, ի զարմանս ինձ, տեսնում, որ այդ կինը կողքի սենյակից խոսում է ինձ հետ:
– Եթե չեմ սխալվում, սրա մասին դուք գրել էիք սոցիալական կայքի ձեր էջում,– նկատեց քննիչը:
– Բրավո: Փաստորեն դուք դրան արդեն ծանոթ եք: Այո, գրել էի՝ սպասելով արձագանքների, գոնե մեկ արձագանքի, սակայն որևէ անդրադարձ այդպես էլ չեղավ: Ի՞նչ կարելի է սպասել մի գծի երկայնքով մտածող գիտունիկներից… Իսկ ինձ համար դա նշան էր: Ես կառուցեցի այդ կնոջ պատկերը և սկսեցի ավելի ուշադիր նայել չորս կողմս: Եվ, երբ մի քանի օր անց նրան իրոք հանդիպեցի փողոցում, ինձ համար պարզ դարձավ, որ ճիշտ ճանապարհի վրա եմ… Վստահաբար չեմ կարող ասել, որ նա արտաքուստ հենց երազումս տեսած կինն էր, սակայն ներքին բոլոր ընկալումներով՝ հաստատ նա էր…
Քաղվածք ոստիկանության գործ n-ից
Դիակը հայտնաբերվել է ս.թ. սեպտեմբերի 29-ին, առավոտյան 11-ի սահմաններում: Հանգուցյալի քույրն անհանգստացել է և որոշել անձամբ այցելել քրոջը: Իր բանալիով բացել է դուռը և ննջարանի մահճակալի վրա հայտնաբերել քրոջ դիակը: Վախեցել է մոտենալ կամ ձեռք տալ դիակին: Ուշքի գալով ու լացակումած՝ օգնություն է խնդրել հարևաններից, ովքեր էլ անմիջապես շտապօգնություն և ոստիկանություն են կանչել:
Ընթերավկաների ներկայությամբ կատարվել է նախնական զննություն: Դատաբժշկական փորձագետը հաստատել է մահը, որը վրա էր հասել 10-15 ժամ առաջ՝ օդի հոսքի բռնի ընդհատման (խեղդամահության) հետևանքով: Քանի որ դիակի պարանոցի հատվածում որևէ մատնահետք կամ կապտուկ չի նկատվել, ապա հավանական է ենթադրել, որ սպանության գործիքը հանգուցյալի բարձն է եղել: Հանցագործի ֆիզիկական ուժի մասին որևէ եզրակացություն անելը բարդ է, քանի որ, ըստ հարազատների, հանգուցյալն ինքը ֆիզիկապես տկար էր և չէր կարող համապատասխան դիմադրություն ցույց տալ: Սեռական բռնության և սերմնահեղուկի հետքեր չեն հայտնաբերվել:
Մանրազնին հետաքննության արդյունքում որևէ անծանոթ մատնահետք կամ ոտնահետք ևս չի հայտնաբերվել: Հանգուցյալի քրոջ վկայությամբ՝ գրասեղանի վրայից անհետացել է Օսկար Ուայլդի հատորյակը: «Սալոմե» պիեսը և մեծահասակների համար նախատեսված հեքիաթները հանգուցյալի ամենասիրած գրական ստեղծագործություններից էին, և նա հաճախ էր վերընթերցում դրանք քնելուց առաջ: Որևէ այլ առարկայի կամ իրի բացակայություն առաջին զննմամբ չի գրանցվել:
Հանգուցյալը նաև ինքն էր ստեղծագործում: Մահճակալին կից փոքրիկ պահարանի դարակում հայտնաբերվել է ձեռագիր բանաստեղծություններով նրա բոսորագույն նոթատետրը: Ամենավերջին էջում առաջնային՝ դիտողական վարկածով հանգուցյալին չպատկանող ձեռագրով մաթեմատիկական նշումներ են հայտնաբերվել: Հրավիրված փորձագետ-գիտնականի համոզմամբ՝ դրանք ֆրանսիացի մաթեմատիկոս Էվարիստ Գալուայի, այսպես կոչված, խմբերի և կոմպլեքս թվերի ընդլայնված դաշտի հավասարումներն են երկու, երեք և չորս թվով անհայտների համար…
Հանգուցյալն ապրել է մենակ, ամուսնացած չի եղել: Քրոջ պատմելով՝ նախկինում ունեցել է սիրային անհաջող մի կապ, սակայն հարաբերությունները մեկ-երկու ամսից ընդհատվել են, քանի որ այդ տղամարդու հետ տարբեր հետաքրքրություններ ու աշխարհըմբռնում են ունեցել: Բաժանումից հետո որևէ կապ չի եղել: Սոցիալական կայքում այդ նախկին ծանոթը գրանցված է որպես ընկեր, սակայն որևէ անձնական ուղիղ հաղորդագրություն երբևէ չի եղել:
Հրավիրված հոգեբանը ենթադրում է, որ հանցագործը ծանոթ է եղել հանգուցյալին: Եթե նոթատետրում հայտնաբերված մաթեմատիկական բանաձևերը պատկանում են հանցագործի ձեռքին, ապա վերջինս, ամենայն հավանականությամբ, տիրապետում է նյութին պրոֆեսիոնալ մակարդակով կամ էլ արտագրել է որևէ այլ աղբյուրից:
Դիակը տեղափոխվել է ոստիկանության կենտրոնական դիահերձարանի սառնարան: Գործի վարույթը ժամանակավորապես կասեցվել է մինչև նոր հանգամանքների երևան գալը:
Հրավիրված մասնագետի զեկուցագիրը էվարիստ գալուայի մասին
Էվարիստ Գալուա (Évariste Galois) – ֆրանսիացի մաթեմատիկոս: Ծնվել է 1811 թ. հոկտեմբերի 25-ին Փարիզի Բուլ-լա-Ռեն արվարձանում: Մահացել է 1832 թ. մայիսի 31-ին Փարիզում: Սովորել է լիցեյում, ապա ընդունվել Փարիզի Բարձրագույն Նորմալ դպրոց, որից հեռացվել է մեկ տարի անց՝ քաղաքական արմատական հայացքների համար: Որոշ տվյալների համաձայն՝ մահացել է մենամարտում: Ըստ մեկ այլ աղբյուրի՝ ոչ թե սպանվել, այլ սպանել է ախոյանին, որի համար դատապարտվել է մահապատժի: Կանխազգալով մոտալուտ մահը՝ հենց բանտախցում թղթին է հանձնել հանրահաշվական հավասարումների ու դաշտերի տեսության վերաբերյալ իր հիմնական պատկերացումները, այդ թվում՝ հանրահաշվական ֆունկցիաներից կազմված (և կախված) ինտեգրալների մասին հիմնական թեորեմները: Նրա ուսումնասիրությունները բացառիկ մեծ ազդեցություն են ունեցել հանրահաշվի զարգացման վրա։ Ըստ էության Գալուան ստեղծել է հանրահաշվական վերջավոր տարրերի ամբողջական տեսություն՝ Խմբերի տեսությունը, որն այժմ կոչվում է նրա անունով։ Գալուան դրել է նաև է նաև աղմկակայուն կոդավորման տեսության հիմքերը, առանց որոնց անհնար կլիներ թվային տեղեկատվության և թվային հեռուստատեսության հաղորդումների իրականացումը: (Այսօր լայնորեն կիրառվող «HTTP» կոդավորման համակարգի հիմքում նաև Գալուայի գաղափարներն են դրված, որոնք կիրառվում են նաև սոցիալական կայքերում տեղեկությունների գաղտնագրման և փոխանցման համար)։ Խմբերի տեսությունից է բխում, մասնավորապես, դաշտերի գլոբալ սիմետրիայի խնդիրը:
Գալուայի դժբախտությունն այն էր, որ նա ժամանակից շատ էր առաջ ընկել: Ընդհանրապես, կարճատև կյանքի ընթացքում, նրան միշտ ուղեկցել են անհաջողությունները: Դեռևս պատանի հասակում նա մի քանի խոշոր գիտական հոդվածներ էր գրել, որոնք, սակայն, երբեք չտպագրվեցին, քանի որ ամեն անգամ առեղծվածային պայմաններում կորչում էին նախքան խմբագրին հասնելը:
Գալուայի, այսպես ասած՝ սիրողական հետաքրքրության ոլորտում էր նաև միայն անվերջ երկար քանոնի և անվերջ փռվածքով կարկինի օգնությամբ տարբեր երկրաչափական պատկերների կառուցումը:
Ներկայացված նոթատետրում բերված գրառումները վստահաբար ներկայացնում են Գալուայի տեսության ժամանակակից մեկնաբանություններից մեկը՝ կապված կոմպլեքս փոփոխականներով հավասարումների վերջավոր ընդլայնումների հետ: Նման շարադրությամբ վերլուծություններ համացանցում կամ առկա գիտական հոդվածներում տակավին չկան: Ամենայն հավանականությամբ դրանք հեղինակի սեփական արտածումներն են, որոնք այս պահի դրությամբ հրապարակված չեն: Մաթեմատիկական հավասարումներից զատ՝ մնացած բոլոր գրառումները լատիներեն սեղմագրերով են արված (ինչպես ընդունված է բարձրագույն մաթեմատիկայի եվրոպական դպրոցում), ուստի հնարավոր չէ խոսել հեղինակի ազգության մասին: Սեռի մասին ևս միանշանակ ենթադրություն անել հնարավոր չէ, բայց նման խորության և բարդության արտածումներ սովորաբար արական սեռի մաթեմատիկոսների կողմից են արվում:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Ինչո՞ւ եք կրկին ինձ հարցնում իմ երազների մասին: Նախորդ անգամ ձեզ արդեն փորձեցի բացատրել: Երազները զուգահեռ աշխարհի պատկերներն են: Ինձ համար՝ նույնքան իրական, որքան այս աշխարհի առարկաներն ու դեպքերը: Գիտեմ, ձեզ համար երազները գիտական կամ մասնագիտական մեկնաբանությունից դուրս գտնվող մի խաբուսիկ դաշտում են: Բայց դուք տեղյակ չեք կառավարվող երազներին: Այո՛, այո՛, կառավարվող երազներին:
– Այսինքն՝ դուք տեսնում եք այն, ինչ ուզում եք: Դա՞ եք ցանկանում ասել:
– Ոչ այնքան… Այս ամենի մասին կարող եք լսել Տիբեթի լամաների բանավոր զրույցներում (գրավոր նյութեր քիչ կգտնեք), Բլավատսկայայի և մի քիչ էլ Ռերիխի մոտ: Լոբսանգ Ռամպան մի պահ բարձրացնում է քողը և որոշ մանրամասներ հաղորդում՝ կարծես ստիպված… Ամեն դեպքում սկզբունքը պարզ է, իսկ կիրարկումը՝ շատ բարդ: Կառավարվող երազի ժամանակ մարդու հոգևոր եսը ճամփորդություն է կատարում:
– Նկատի ունեք՝ հոգի՞ն:
– Հըմ… Եկեք այդպես չանվանենք: Առայժմ ասենք՝ «հոգևոր եսը»: Եթե կուզեք՝ մի համեմատություն բերեմ: Գոյություն ունի իրական թվերի բազմություն և նաև՝ կոմպլեքս կամ կեղծ թվերի բազմություն: Երկրորդը պարզապես առաջինի ընդլայնումն է: Ի սկզբանե թվում էր, թե երկրորդ բազմությունը զուտ տեսական հետաքրքրության տիրույթում է: Սակայն, երբ այս գործիքը սկսեցին կիրառել ֆիզիկոսները, շուտով պարզ դարձավ, որ «կեղծ» բաղադրիչը հրաշալի նկարագրում է որոշ իրական ֆիզիկական երևույթներ և անգամ հնարավորություն է տալիս հաշվարկներ կատարելու: Բայց սա իմիջիայլոց եմ ասում, պարզապես միտքս հասկանալի դարձնելու համար:
Նույն իրավիճակն է նաև իրական և երազային «եսի» փոխհարաբերություններում: Դրանք միասին են գործում, սակայն միջին կարողությունների տեր մարդը նկատում է միայն մեկը՝ տեսանելի ու շոշափելի ֆիզիկականը, մինչդեռ մյուսին վերաբերվում է զուտ որպես հեքիաթի կամ պարզունակ երազային պատկերի:
Կառավարվող երազի սահմաններում, եթե անհատը տիրապետում է այդ գործիքին, հնարավոր է կատարել «աստրալ ուղևորություններ» և տեսնել այն, ինչը հասանելի չէ սովորական՝ նյութական դաշտում ապրող մահկանացուներին: Ես ձեզ չեմ պատմի տեխնիկական կողմի ու հնարքների մասին, բայց, հավատացեք ինձ, այս ձևով կարելի է տեսնել ամեն ինչ կամ գրեթե ամեն ինչ…
– Ամեն ի՞նչ,– զարմացավ քննիչը:
– Ձեր պարզունակ հարցադրումը տեղին չէ: Համենայնդեպս, դուք չեք կարող այդ ձևով մտնել ձեր մեծավորի դարակը և կարդալ գաղտնի հաղորդագրությունները կամ էլ մտնել ձեզ հետաքրքրող կնոջ ննջարանը ու զմայլվել նրա մերկ գեղեցկությամբ: Ոչ նյութական տեղեկատվության շնորհքն ամեն մեկին տրված չէ: Բացի այդ, շատ կարևոր են նպատակը և միտքը: Հասկանում եմ ձեր քմծիծաղը… Բայց պատկերացրեք՝ այն, ինչը հասանելի չէ մարմնի աչքերի համար, բացարձակ բաց է «հոգևոր եսի» համար: Կարևոր է, որ դա վատ նպատակով կամ մտքով չօգտագործվի: Դուք երբեք չեք կարող ներս մտնել այդ անտեսանելի դռներով: Իսկ եթե ձեզ անգամ հաջողվի մտնել, ապա ավելի սարսափելի բան տեղի կունենա:
– Ի՞նչ տեղի կունենա,– հարցրեց քննիչը, և նրա ձայնում տագնապի նոտա ընկալվեց:
– Դուք չեք կարող վերադառնալ…
Հատված փոխգնդապետի եվ քննիչի խոսակցությունից
Փոխգնդապետը խնամքով հանգցրեց գլանակը և երկար ժամանակ մատներով տրորում էր արդեն հանգած մնացորդը: Հետո կանգնեց, մոտեցավ պատուհանին: Ձեռքերը մեջքի ետևում՝ երկար նայում էր պատուհանից դուրս: Հետո շրջվեց դեպի քննիչն ու ասաց.
– Այն, ինչ պատմում ես, շատ հետաքրքիր է: Բայց ես չեմ ուզում ծիծաղելի վիճակում հայտնվել: Մի պահ պատկերացրու՝ ինչպե՞ս պիտի ես այս գործի մասին զեկուցեմ նախարարին: Նա ինձ պարզապես դուրս կանի իր աշխատասենյակից ու կհեռացնի աշխատանքից որպես խելապակասի: Եվ շա՛տ ճիշտ կանի: Դաշտերի տեսությո՜ւն, երազնե՜ր, գույնզգույն տերևներ… Մենք պետք է կարողանանք մարդկային լեզվով, պարզ ու հասկանալի, այդ ամենը ձևակերպել ու ներկայացնել գործի շրջանակներում: Այլապես մեզ կրկեսի ծաղրածուների տեղ կդնեն:
– Նման ուսումնասիրություններ արդեն արվել են Եվրոպայում,– նկատեց քննիչը:
– Եվրոպայո՜ւմ,– ծոր տվեց փոխգնդապետը:– Հա՜, մեզ պատմել են… Բայց արի չհեռանանք մեր իրականությունից: Նախարարը հին հայացքների տեր մարդ է, իսկ ես նկատողություն ստանալ չեմ ուզում:
Գնդապետը մոտեցավ իր աշխատասեղանին ու մի նոր գլանակ վառեց: Հաճույքով ներս քաշեց ծուխն ու առանց քննիչին նայելու ասաց.
– Լավ, շարունակիր հետաքննություններդ կամ ինչպես դու ես ասում՝ հետազոտություններդ: Ամեն դեպքում ինձ պարբերաբար տեղյակ պահիր: Զեկուցագրերը, իհարկե, գրիր, բայց նաև ինձ բանավոր անձամբ կպատմես: Ես չեմ վստահում զեկուցագրերին. դրանցում մարդկային գործոնը բացակայում է: Ավելի մանրամասն նայիր այդ մաթեմատիկոսի գործը, նրա սոցիալական էջերը, ծանոթներին հարցուփորձ արա… Ասում ես՝ որևէ հետք չկա՞:
– Առայժմ կոնկրետ ոչինչ չկա: Միայն մի բան՝ մետրոյի կայարաններից մեկում հաջողվել է գտնել առաջին հանգուցյալի սենյակից անհետացած ֆրանսերեն գիրքը՝ 13-րդ էջում պատռվածքով:
– Շտապ ուղարկիր փորձաքննության:
– Արդեն ուղարկել եմ:
– Իսկ այդ կասկածյալն այլուրեքություն ունի՞:
– Ստուգում ենք:
– Լավ եք անում… Դու չե՞ս ծխում:
– Ոչ:
– Լավ ես անում: Լսիր, իսկ միգուցե մեր հին պապենական ձևո՞վ անենք: Մի երկու անգամ որ մռութին հասցնես կամ վախեցնես՝ ամեն ինչ կխոստովանի…
– Ե՞ս:– Քննիչը խոժոռեց դեմքը:
– Ոչ: Մեկնումեկին կհանձնարարենք: Լավ պինդ տղաներ ունենք…
– Ոչ, սա ուրիշ դեպք է: Պետք չէ: Այդպես մենք ամեն ինչ կկորցնենք: Նա շատ ամուր կամք ունի և շատ խելացի է: Ձեր ասած մեթոդները կիրառելի չեն:
– Հըմ… Իսկ եթե փակենք մի տեղ ու մի երկու օր մոռանա՞նք… Հոգեբանորեն, ինչպես ասում են…
– Նա ամբողջ կյանքում մենակ է: Մենակությամբ նրան չես կոտրի: Նա վայելում է իր մենությունը:
– Մենությունը երբեմն լավ բան է… Լավ, լեյտենանտ Թեոֆիլյան… Ի՞նչ ասեմ… Գնա, աշխատիր: Ինձ արդյունք է պետք: Բա՛-ցա՛-հա՛յ-տո՛ւմ-նե՛ր: Ազատ ես:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Շատերին թվում է (համենայնդեպս, այդպես են մատուցում անճաշակ գրքերն ու տափակ սերիալները), թե ամենադժվարն առաջին անգամն է: Չգիտեմ, բայց երևի դա հեռու է ճշմարտությունից: Առաջին անգամ չես գիտակցում, թե ինչ ես անում: Դա ավելի շուտ ենթագիտակցական մակարդակի վրա է կատարվում: Ինձ համար ավելի դժվար էր երկրորդ անգամը:
Այդ գիշեր էլ երազ տեսա: Նա ինձ շարունակ սուրճ էր հյուրասիրում, չհանգավորված բանաստեղծություններ կարդում ու խնդրում, որ արյուն չլինի: Անգամ տարավ իր ննջարան ու ժպտալով ցույց տվեց բարձը…
Նրան ես թեթևակի ծանոթ էի: Ուսումնասիրել էի սոցիալական ցանցի նրա էջը: Նկատել էի, որ նրա ընկերների մեջ մի մաթեմատիկոս կա: Ցանցում տեղադրված նկարների մեկնաբանություններից ու բաց հաղորդագրությունների բնույթից եզրակացրեցի, որ նրանք նախկինում ոչ այնքան ընկերական կապի մեջ են եղել, որը երևի կտրվել է: Համացանցում տվյալներ գտա այդ մարդու մասին: Անգամ մի քանի հոդված կարդացի: Դրանց թեման ևս վերաբերում էր դաշտի տեսությանը և Գալուայի մեթոդներին: Չեմ կարող ասել, թե որևէ նոր հետաքրքիր բացահայտում կամ մեկնաբանություն կար: Բայց դա ինձ համար բավական էր, որ հետաքննությունը ուրիշ ճանապարհով գնա: Վստահ էի, որ դուք արդեն հետաքրքրվում էիք այս ամենով:
– Ինչո՞ւ էիք վստահ:
– Եթե հապճեպ քայլեր արվեին ձեր համակարգի կողմից, դա միանգամից աչքի կզարներ: Եվ քանի որ որևէ բացահայտ բան չէր արվում, հասկացա, որ ավելի խորագիտակ մեկն է այդ հարցով զբաղվում: Դուք ծանո՞թ եք Գալուայի տեսությանը:
– Ես ուսումնասիրել եմ բարձրագույն մաթեմատիկա՝ համալսարանական կուրսի շրջանակներում:
– Իսկ ձեր հիմնական մասնագիտությունը իրավաբանությո՞ւնն է:
– Այո:
– Եթե թույլ կտաք՝ մի խորհուրդ տամ: Երբեք մի՛ արհամարհեք մաթեմատիկան: Գոնե ժամանակ առ ժամանակ թերթեք, նայեք, վերհիշեք…
Քննիչի դեմքին հազիվ նշմարելի մի ժպիտ հայտնվեց, սակայն ոչինչ չասաց:
– Անձամբ ես ապրում եմ դրանով: Գիտե՞ք, թե ինչպես էր Պասկալ Բլեզը պայքարում գլխացավի դեմ (նա մանուկ հասակից տառապում էր միգրենից):
– Ինչպե՞ս:
– Մաթեմատիկական խնդիրներ էր կազմում կամ ուրիշների առաջադրած խնդիրները լուծում:
– Հետաքրքիր է…
– Խակ ուղեղների համար անհասանելի է մաթեմատիկայի հմայքը: Անձամբ ինձ համար քնելուց առաջ եռակի կորագիծ ինտեգրալ հաշվելը կամ դիֆերենցիալ հավասարումներ լուծելը նույնքան հոգեպարար զբաղմունք է, որքան ուրիշների համար աշնան ու սիրո մասին բանաստեղծություններ կարդալը: Բայց մենք կարծես շեղվեցինք մեր բուն նյութից: Շարունակեմ: Թիրախն ընտրված էր, այլուրեքությունս՝ ապահովված, կեղծ թակարդը՝ լարված, ուստի ինձ մնում էր հաջորդ քայլն անել:
Մի գեղեցիկ աշնանային օր գնացի նրա հետևից: Նրա ձեռքին դեղնակարմիր տերևներ էին, իսկ անշտապ քայլքը մատնում էր, որ ռոմանտիկ տրամադրության մեջ է: Ի դեպ, եթե չեմ սխալվում՝ դուք ամուսնացած չեք: Մի գաղտնիք ասեմ: Եթե ցանկանում եք կնոջ վստահությունն ու համակրանքը շահել, ինչ-որ բան պատմեք ձեր մանկության կամ պատանեկության ներանձնական անցքերից: Իրական կամ մտացածին… Միևնույն է… Ինչևէ, ինքս էլ մի դեղին տերև վերցրի ու մոտեցա նրան… Ժպտաց… Չգիտեմ ինչու՝ Քամյուին հիշեց: Հետո կորած մի սրճարանում երկար խոսեցինք պոեզիայից ու աշնան գույներից: Անկեղծ ասեմ՝ ձանձրույթից մեռնում էի ու բավականին տառապեցի… Դա նույնն է, եթե հիմա ես սկսեմ ձեզ Հռոմեական իրավունքի դասեր տալ… Գիտեմ, որ քաղաքավարությունից դրդված՝ կլսեք, բայց անտանելի ձանձրույթը հաստատ կսեղմի ձեր սրտի ամենանուրբ տեղերը: Անձամբ ես այդ թունավոր ձանձրույթը մեղմելու համար նրա բանաստեղծությունների նոթատետրի դատարկ էջերից մեկում փորձեցի պոեզիան կապել դաշտի տեսության հետ: Իրականում այս կապն ակնհայտ է:
– Իսկ ինչո՞ւ հենց նա,– քննիչն ինքը սենտիմենտների սիրահար չէր:
– Ոչինչ պատահաբար չի լինում: Իսկ ինչո՞ւ ոչ նա: Այդ կինն իրեն, ըստ էության, արդեն սպառել էր: Ես հասկացա, որ ընտանիք կազմելու ցանկություն արդեն չունի: Մասնագիտական որևէ առաջընթաց նրան չի հետաքրքրում (ի՞նչ մասնագիտական ձգտում կարող է ունենալ գիտական լաբորատորիայի երեսունհինգամյա կրտսեր գիտաշխատողը): Կյանքից սպասելիքներ չունի: Ծնողներն արդեն չկան: Ընտանեկան հոգսերի մեջ թաղված մի քույր ունի, որի հետ հազարից մեկ է շփվում: Տղամարդ չկա և չի նախատեսվում: Ոչինչ, ոչ մի բան: Քնելուց առաջ աշնան ու մերժված սիրո մասին է կարդում: Երբեմն առ երբեմն էլ ինքն է նույն թեմայով ինչ-որ բաներ «թխում» իր փոքրիկ բոսորագույն նոթատետրում…
Արդեն մթնշաղ էր, երբ թակեցի նրա դուռը: Բացեց, ու ես նրա դեմքին աշնանային մի դալուկ ժպիտ նշմարեցի. մահվան նշանը… Ոչ մի ուրիշ բանի հետ դա խառնել հնարավոր չէ: Հասկանո՞ւմ եք: Նա սպասում էր ինձ: Նա պատրաստ էր… Ձեզ չեմ ծանրաբեռնի անհարկի ու տաղտկալի մանրամասներով: Խնդրեցի պառկել, ու նա անձայն կատարեց խնդրանքս: Ննջարանում կիսամութ էր: Երազումս տեսած բարձն իր տեղում էր: Ամեն ինչ շատ հեշտ ստացվեց… Նա անգամ չդիմադրեց: Դարակի վրա նրա նոթատետրն էր: Իհարկե, կարող էի այն վերցնել կամ էլ գոնե միջից պոկել-հանել դաշտի տեսության վերաբերյալ իմ նոթերը, սակայն դա անարդարացի կլիներ ձեր հանդեպ: Որոշեցի թողնել: Դա իմ փոքրիկ նվերն էր ձեզ: Արդեն ասել եմ, որ անախրոնիզմների սիրահար եմ: Մի փոքրիկ դռնակ ձեզ համար պիտի բաց թողնեի, այլապես կխախտեի ընդհանուր ներդաշնակությունը: Գիտեք, որ կատարելության համար մի բան պիտի անկատար լինի: Տիեզերական օրենքներից մեկն է: Բացարձակ կատարելությունը աստվածային արժեք է:
– Մենք որևէ հետք չգտանք:
– Մի՞թե դուք ինձ այդքան միամիտ եք կարծում: Իհարկե՛ չէիք գտնի: Ես սկզբից մինչև վերջ ձեռնոցներով էի, իսկ կոշիկներիս տակ հատուկ թաղիքներ էի կպցրել: Ինձ հաստատ ոչ ոք չէր տեսել, իսկ այլուրեքությունս ապահովված էր հարյուր տոկոսով… Ես ձեզ պարզապես մի փոքրիկ բանալի տվեցի: Այլապես անարդար կլիներ: Երբեք մի՛ փորձեք ընդօրինակել աստվածներին, քանի որ դրանով իսկ նրանց զայրույթն ու խանդը կհարուցեք:
Հատված պրոֆեսոր ս.-ի` երազների տեսության եվ
մեկնաբանության մասին հանրամատչելի
դասախոսությունից
…Ես մի քանի խոսք եմ ցանկանում ասել երազների մեկնաբանության մասին: Այս առումով հիմնական փոքրիշատե գիտական աղբյուրը մնում է Ֆրոյդի «Երազների մեկնաբանություն» աշխատությունը: Ֆրոյդը համոզված էր, որ երազատեսությունների մեծամասնությունն իր հիմքում ունի սեռական բնույթ և արտահայտում է էրոտիկ ցանկություններ։ Ոչ մի բնազդ, սկսած անձի մանկական տարիքից, չի ենթարկվում այնպիսի ճնշման, ինչպես սեռական բնազդը, ուստի այն շատ ավելի հաճախ է արտահայտվում երազներում։ Ես ինքս հակված չեմ այդպես մտածելու, քանի որ վերջին ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ այս առումով առավել զարգացած սոցիալական համեմատաբար մեծ խմբերը (հասարակություն) գրեթե լուծել են սեռական ճիշտ դաստիարակության հարցերը: Մենք, իհարկե, չենք խոսում առանձին դեպքերի մասին, որոնք առանձին ուսումնասիրության կարիք ունեն: Չնայած Ֆրոյդը համարում էր, որ յուրաքանչյուր երազի մեկնաբանություն ունի անհատական վերլուծության կարիք (սա շատ կարևոր է), նա առանձնացնում է մի քանի խորհրդանիշներ, որոնք երազների մեծամասնության դեպքում ունեն սեռականության հետ կապված ընդհանուր նշանակություն: Ում սա հետաքրքիր է, կարող է առավել մանրամասն տեղեկություններ քաղել գրականությունից: Անձամբ ես հակված չեմ մտածել, որ երազում սանդուղքով բարձրանալը կամ իջնելը անպայման սեռական գործողություն է ենթադրում: Միգուցե մարդը պարզապես ֆիզիկական վարժություններ է անում, ինչպես, օրինակ, Մաքսվելը: Նա ամեն ինչ փորձում էր սեփական ձևով անել: Անգամ քնի հարցում նա սեփական մոտեցումն ուներ: Նա պառկում էր քնելու ժամը հինգին և արթնանում երեկոյան իննին: Մինչև գիշերվա երկուսը պարապում էր, որից հետո թարմանալու համար մոտ կես ժամ հանրակացարանի աստիճաններով վերև-ներքև էր վազում: Երևի հարկ չկա ասելու, թե դրան ինչպես էին վերաբերվում հարևանները: Այնուհետև մինչև առավոտվա յոթը նա դարձյալ քնում էր: Որևէ մեկը չի՞ ցանկանում ընդօրինակել Մաքսվելին: (Դահլիճում ծիծաղ է բարձրանում):
Բայց շարունակեմ խոսքս Ֆրոյդի մոտեցումների մասին: Ընդհանրապես, երազի բովանդակության և երազի մեկնաբանության միջև կա մի կարևոր հոգեկան նյութ: Այն է՝ երազի ետևում թաքնված բովանդակությունը, որն արտահայտում է խիստ որոշակի միտք։ Ֆրոյդը համարում է, որ հենց հոգեվերլուծության խնդիրն է դուրս հանել երազի ակնհայտ և թաքուն բովանդակությունների միջև կապը:
Երազն ունի նյութի մշակման չորս հիմնական ձև՝ մտքի վերածումը տեսողական պատկերի, խտացում, փոխադրում և երկրորդային մշակում։ Ֆրոյդը համարում էր, որ երազը մտքի յուրատիպ «թարգմանություն» է, որի արդյունքում միտքը վերածվում է պատկերի։ Նա այդ պատկերը համեմատում է ռեբուսի հետ, որի կառուցվածքը չի ենթարկվում տրամաբանության խիստ կանոններին, սակայն ճիշտ վերծանման դեպքում կարելի է գոնե փորձել հասնել երազի ճշմարիտ իմաստին:
Խտացման աշխատանք: Եթե համեմատենք երազը մտքի հետ, ապա երազում առկա է բովանդակությունների մի անդադար խտացման գործընթաց։ Երազը հակիրճ է ու աղքատ՝ մտքի բազմազան հարստության համեմատ։ Բայց երազի մեկնաբանությունը իր ծավալով անհամեմատ ավելի հարուստ ու բովանդակալից է, քան բուն երազն առաջին մոտեցմամբ։ Երազում հոգեկան բովանդակությունների խտացման վառ օրինակ է երազում գործող հավաքական անձը, որի մեջ համադրվում են երազը տեսնողին ծանոթ մեկ կամ մի քանի անձանց բնորոշ բնութագրիչներ։ Խտացման գործընթացի միջոց է նաև անունների խտացումը և նոր բառերի ստեղծումը երազի կողմից։ Վստահ եմ, որ շատերիդ հետ է նման բան եղել: Օրինակ՝ ես մի անգամ երազումս լսեցի «Ամաչկոտ մոնոթատրոն» արտահայտությունը: Դե փորձեք բացատրել դրա տրամաբանական իմաստը: Վստահեցնում եմ ձեզ, որ իրական կյանքում նման բան ես ոչ լսել էի, ոչ էլ անգամ մտքովս կանցներ: (Դահլիճում կրկին ծիծաղ է բարձրանում):
Փոխադրման աշխատանք: Հաճախ այն, ինչ երազի հիմքը հանդիսացող մտքի համար ունի կարևոր նշանակություն, երազում կարող է բոլորովին չարտահայտվել։ Երազի աշխատանքում արտահայտվում է հոգեկան ուժ, որը մի կողմից՝ հոգեպես արժեքավոր տարրերը զրկում է արժեքից, իսկ մյուս կողմից՝ փոքր արժեք կրող տարրերից ստեղծում է նոր արժեքներ, որոնք արտահայտվում են երազում։ Այսպիսով տեղի է ունենում առանձին տարրերի հոգեկան ինտենսիվության փոխադրում և տեղափոխում։ Կարող ենք ենթադրել, որ տեղափոխման գործընթացը տեղի է ունենում «երազային գրաքննության» շնորհիվ։ Երևի ամաչկոտությունն ու թատրոնն իմ մեջ միաձուլվել են ու ստեղծել նոր արժեք՝ «Ամաչկոտ մոնոթատրոն»: (Պրոֆեսորն ինքն էլ ծիծաղում է):
Պատկերման միջոցները երազում: Երազների մեկնաբանության արդյունքում ստացված նյութը կարելի է բաժանել երկու մասի՝ առաջինը «էական մտքերն» են, որոնք կարող էին լիովին փոխարինել երազին, եթե չլիներ մեր նշած բնազդային գրաքննությունը։ Երկրորդը, այսպես կոչված, «կոլլատերալ մտքերի» խումբն է. դրանք այն ուղիներն են, որոնց միջոցով իրական ցանկությունները փոխարկվում են երազում ներկայացվող ցանկությանը։ Այս մտքերը երազում գտնվում են ամենատարբեր կապերի մեջ։ Հարց է ծագում, թե ի՞նչ է տեղի ունենում այս մտքերի միջև տրամաբանական կապի հետ, որը բացակայում է երազում: (Երազը տրամաբանական կապը ներկայացնում է «միաժամանակության» տեսքով՝ անցյալի, ներկայի և ապագայի անցքերն ու մարդկանց զետեղելով նույն ժամանակային և տարածական հարթության վրա)։
Պատճառահետևանքային կապը երազում կարող է փոխարինվել հաջորդականությամբ, որը կարող է պատկերվել նաև հակառակ ընթացքով կամ պատկերների անմիջական այլակերպմամբ, բայց այդ ամենի հետևանքը միշտ երազի գլխավոր հատվածի օգտին է։ Նմանությունը, համաձայնությունը և ընդհանրությունը սովորաբար պատկերվում են տարրերը մեկ ամբողջության մեջ ներառելու միջոցով, որը կամ արդեն գոյություն ունեցող միավորի է կցվում, կամ նորն է ստեղծվում։
Օրինակների հիման վրա վերլուծելով աբսուրդային երազները և ինտելեկտուալ գործունեությունը երազում՝ Ֆրոյդը պնդում է, որ «այն ամենը, ինչ երազում կրում է մտածողության գործառույթի դրսևորման ձև, պետք չէ համարել մտածական գործընթաց, քանի որ դա վերաբերում է երազի ետևում թաքնված մտքերին: Երազի թաքնված բովանդակությանն են վերաբերում նաև արթնանալուց հետո երազ տեսնողի արտահայտած դատողությունների մեծ մասը և այն զգացողությունները, որոնք նկարագրվում են վերջինիս կողմից: Այդ բոլորը երազի արդյունքն են և պետք է հաշվի առնվեն մեկնաբանության ժամանակ»։
Երազում աֆեկտների արտահայտումը վերլուծելիս Ֆրոյդը նշում է, որ հաճախ մենք երազում ունենում ենք ինտենսիվ հուզական ապրումներ այնպիսի բովանդակությունների նկատմամբ, որոնք արթմնի ժամանակ նույնիսկ նվազագույն չափով չէին հուզի մեզ, և նաև հակառակը՝ կարող ենք բավական անտարբեր լինել այնպիսի դեպքերի նկատմամբ, որոնք իրականում տեղի ունենալու դեպքում մեզ շատ կվշտացնեին կամ կուրախացնեին։ Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ այս առեղծվածը հասկանալու համար մեզ ընդամենը պետք է երազի ակնառու բովանդակությունից անցում կատարել թաքնված բովանդակությանը։ Իրական և երազային բովանդակությունները կրում են բազմաբնույթ տեղափոխություններ և ձևափոխություններ, մինչդեռ աֆեկտը մնում է անփոփոխ։ Երազում վերապրած աֆեկտների վրա որոշակի ազդեցություն կարող են ունենալ նաև քնելիս երազ տեսնողի ունեցած տրամադրությունը (ծանր տրամադրության հիմքում սովորաբար լինում են չբավարարված ցանկություններ, որոնք երազը պետք է բավարարի), ինչպես նաև սոմատիկ գործոնները։
Երկրորդային մշակումը ակնհայտ երազը մտցնում է քիչ թե շատ իմաստավորված ամբողջականության մեջ, քանի որ այն մեխանիզմները, որոնք թաքնված երազը վերածում են ակնհայտ երազի, աշխատում են թաքնված երազի յուրաքանչյուր տարրի հետ առանձին, ուստի թաքնված երազի տարրերի միջև գոյություն ունեցող կապերը խախտվում են։ Երկրորդային մշակումը թաքնված երազի հետ կապ չունի, այն ընդամենը կարգի է բերում, հարթեցնում է ստացվելիք ակնհայտ երազը, նրան օժտում թվացյալ իմաստով, մինչդեռ իրական իմաստը թաքնված երազում է պետք փնտրել։
Երբեմն երազում կարող է ի հայտ գալ որոշակի քննադատություն, որը հաճախ նախորդում է արթնանալուն։ Օրինակ՝ երազ տեսնողը ինքն իրեն համոզում է, որ տեղի ունեցողն ընդամենը երազ է՝ այդպիսով ջանալով նվազեցնել ապրած հույզերի կարևորությունը և թեթևացնել սպասումի տագնապը։ Այս երևույթը դրսևորվում է այն ժամանակ, երբ «անդադար ակտիվ վիճակում գտնվող ներքին գրաքննությունը իրեն խաբված է զգում իր իսկ թույլ տված երազի կողմից»։ Քանի որ արդեն ուշ է ճնշել, գրաքննությունը երազին հակազդում է նմանատիպ քննադատությամբ։ Գրաքննության ազդեցության տակ երազի որոշ հատվածներ կարող են նաև մոռացվել, չնայած հաճախ հենց դրանք են երազի հիմնական մտքերը միմյանց կապող ամենակարևոր դրվագները։
Եթե մենք կարող ենք իմանալ, թե ինչ է տեսնում կուրացած մարդը, ապա շատ դժվար է ասել, թե ի՞նչ է տեսնում երազում ի ծնե կույրը… Ի՞նչ մեղեդի է երազում լսում ի ծնե խուլը… Ի՞նչ պատկեր է մնում հայելու մեջ, երբ մենք հեռանում ենք նրանից:
Համենայնդեպս, հետաքրքրվողներին խորհուրդ կտայի նաև անդրադառնալ, օրինակ, Բորխեսի «Երազահանին» և այլ աղբյուրների: Կողային տեսողությունը հաճախ ավելի շատ տեղեկություն է տրամադրում, քան դիմահար հայացքը: Եվ, իհարկե, մտածեք «Ամաչկոտ մոնոթատրոնի» մասին: Շնորհակալություն ուշադրության համար:
(Դահլիճում բուռն ծափեր են և ծիծաղ):
Հատված հանգուցյալ կնոջ բոսորագույն նոթատետրից
Ա՜խ, որքան կուզեի, որ արևն այս աշնան
Իր ջերմությունը ինձ էլ փոխանցեր…
Վարակեր կրկին դեղին ու կարմիր իր տրամադրությամբ,
Որ չվերանար…
Այլ ապրեր իմ մեջ, ձյան վերմակի տակ…
Գարնանը կրկին ծաղկեր ու փթթեր
Ու քամիների խաղերին տրված հասներ հեռուներ…
Այնտեղ, ուր չկա հոգու անձկություն,
Եվ կյանքը համակ
դեղին ու կարմիր տերև է դառնում…
………………………
Կամ, գուցե, ո՞ւշ է…
Դեղին ու կարմիր սարդոստայններում
Քնել են ճանճերը, ու սառել է սարդը,
Եվ զուր են իմ բոլոր փայփայած հույսերը…
Չի գալու ձյունը, ու սոխակն էլ չի գա՝
Սառել է անդարձ, քնել ու հանգել,
Ինչպես իմ հոգու գույները բոլոր…
………………..
Քնել ու մնալ այդ թմբիրի մեջ,
Ուր չկան գույներ, ու չկան ձայներ…
Ուր չկան համեր ու անգույն հոտեր…
Եվ անգամ մաշկդ կտավ է դարձել,
Ու նկարիչն է անգամ մոռացել,
Լքել-հեռացել, քարե սյուն դարձել…
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Ֆրոյդի մասի՞ն: Հուսամ՝ կատակ եք անում: Ո՞չ… Լա՜վ: Հիմա ես հիշեցի, թե որտեղ եմ ձեզ տեսել: Պրոֆեսոր Ս.-ի դասախոսությանը: Մեջտեղի շարքերում էիք նստել, չէ՞: Դռան մոտ:
– Այո: Բայց ես ձեզ չեմ նկատել:
– Նայելն ու տեսնելը տարբեր բաներ են: Դուք ինձ չէիք կարող տեսնել:
– Համենայնդեպս՝ հետաքրքիր կլիներ լսել ձեր կարծիքը Ֆրոյդի մասին:
– Զզվում եմ Ֆրոյդից: Բայց… ինչպես կուզեք: Սկսեմ նրանից, որ Ֆրոյդի ամբողջ տեսությունը սուբյեկտիվ է: Դա գիտություն չես անվանի: Իսկ մանկական սեռական բնազդների ու դրանց հետագա դրսևորման մասին անգամ խոսել չեմ ուզում: Ծիծաղելի է… Երևի հենց ինքն է այդպիսին եղել… Երբ կարդում ես նրա աշխատությունները, այնպիսի տպավորություն է մնում, որ նա ցանկալին կամ անգամ երևակայելին ներկայացնում է որպես իրողություն: Նախ, դա հիպոթեզ է, որը ժամանակի ընթացքում կարծրանում ու դառնում է տեսություն: Ես կասեի՝ կեղծ տեսություն: Ինչպես հունական առասպելները: Բոլորս էլ գիտենք, որ դրանք առասպելներ են, բայց չգիտես ինչու ավելի հաճախ որպես իրողություն ենք ընկալում:
Ես ձեզ արդեն ասել եմ, որ երազները պարզապես մեր իրական կյանքի դրսևորումն են այլ չափումների մեջ: Չեմ ուզում ծանրաբեռնել ձեր միտքը դաշտի տեսության մանրամասներով: Միայն կասեմ, որ իրական կյանքը եռաչափ չէ, այլ, միգուցե, ինը կամ տասնմեկ չափումների մեջ է ամբողջանում: Դժվար է դա պատկերացնել, քանի որ մեր ուղեղը կարծրացել է երեք չափումների դաշտում:
– Եթե չեմ սխալվում՝ ժամանակը չորրորդ չափումն է:
– Կա այդպիսի մոտեցում: Դուք Այնշտայնի տեսության մասին եք խոսում: Նա ինքն էլ որոշ եզրակացությունների եկավ զուտ մաթեմատիկական մեթոդների հետ խաղեր տալով, սակայն դրանք գիտականորեն (նկատի ունեմ՝ տեսությունից դուրս) մեկնաբանել դեռևս ոչ մեկին չի հաջողվել: Սովորական մահկանացուին երևի տրված չէ վերանալ քարացած կարծրատիպերից ու նոր խոսք ասել: Նկատի ունեմ՝ տրամաբանական և կուռ գիտական խոսք: Իսկ Ֆրոյդի ամբողջ «տեսությունն» այս առումով ավելի քան ծիծաղելի է:
– Իսկ հանգուցյալի բանաստեղծություննե՞րը:
– Կանաչ-կարմիր աշխարհների մասի՞ն: Ուշադիր կարդացեք: Հենց դրանով նա ամեն ինչ ասել է: Մարդու բնույթն է այդպիսին՝ տեսնել այն, ինչ ինքը ցանկանում է տեսնել: Վերցնել այն, ինչն արդեն տեսել ես: Մարդու երազներն ու երազանքներն իր տեսածից կամ զգացածից անդին չեն անցնում: Ըստ Սեմյուել Քոլրիջի՝ մարդկային երազները պարզապես վերարտադրում են մեր ներքին զգացողությունները, այլ ոչ թե առաջ բերում դրանք: Մենք սարսափած ենք և այդ պատճառով ենք երազում սատանա տեսնում, այլ ոչ թե հակառակը՝ սատանա ենք տեսնում ու դրա համար սարսափում: Այս հարցում Ֆրոյդը, թերևս, ճիշտ էր, բայց սա շա՜տ պարզունակ միտք է: Անգամ ամոթ է սրա վրա տեսություն կառուցելը:
Իսկ կանաչ-կարմիր աշխարհների մասին կրկին կարող եմ ասել՝ ուշադի՛ր կարդացեք: Այդ կինն ամեն ինչ գիտեր ու ամեն ինչ նախազգում էր…
Քաղվածք քննիչ թեոֆիլյանի ծառայողական
բնութագրից
……………………………………………..
Ավարտել է Պոլիտեխնիկական համալսարանի Ֆիզիկամաթեմատիկական բաժինը: Ինքնակամ ծառայել է բանակում: Զինվորական մասնագիտությունը՝ տեխնիկական թարգմանիչ: Տիրապետում է անգլերեն և ֆրանսերեն լեզուներին: Երրորդ կուրսից հեռակայել է Իրավաբանական բաժնում և զուգահեռ ստացել քննիչի որակավորում:
Հանձնարարված գործերին վերաբերվում է պատասխանատվությամբ: Բոլոր գործերը հասցրել է ավարտին, եթե ղեկավարության կողմից այլ կարգադրություն չի եղել:
Սիրում է աշխատել սեփական մեթոդներով՝ շեշտը դնելով տրամաբանական (դեդուկտիվ) եզրահանգումների և նորարարական միջոցների վրա: Մերժում է հին և բռնության հետ կապված ցանկացած գործելաձև: Երկու անգամ հրաժարականի դիմում է գրել, երբ ղեկավարության կողմից առաջարկվել է աշխատանքի այլ՝ իրեն խորթ մեթոդիկա: Կարծում է, որ կարևորը արդյունքն է, ոչ թե միջոցը, սակայն սպառնալիքի, ուժի կիրառման կամ խաբեության հետ կապված որևէ միջոց չի ընդունում: Երբեմն նախընտրում է աշխատել կաբինետային (աշխատասենյակային) պայմաններից դուրս՝ սրճարաններում, այգիներում, անգամ գիշերային ակումբներում: Իր ասելով՝ միջավայրի փոփոխությունն իրեն օգնում է ավելի լավ մտածել:
Հետաքրքրվում է գրականությամբ, տեսական մաթեմատիկայի հարցերով, երաժշտությամբ, հեծանվային զբոսանքներով:
Ամուսնացած չէ: Ապրում է մենակ: Անձնական կյանքում համեստ է և ինքնամփոփ: Վարկաբեկող որևէ կապ կամ արարք գրանցված չէ:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Իսկ դուք մեղքի զգացողություն չե՞ք ունեցել: Նկատի ունեմ՝ սպանություն կատարելու պահին կամ դրանից հետո…
– Հըմ… Ոչ… Հաստատ ոչ: Մի՞թե փայտահատը մեղքի զգացողություն է ունենում, երբ կտրում է չորացած կամ չորացող ծառը: Բաներ կան, որ պիտի անես ու առաջ գնաս: Կոնկրետ այս պարագայում ես ընդամենը գործիք եմ: Ինչպես Հուդա Իսկարիովտացին Հիսուսի կյանքում:
– Այսինքն Հուդան անմե՞ղ էր:
– Մեր դատելիք բանը չէ: Համենայնդեպս, քրեաիրավաբանական տեսանկյունից նա միանգամայն մաքուր էր:
– Այո, թերևս…
Աստրալ երազ (հատված մահճակալի տակ գտնված օրագրից)
…Օդի տաք հորձանքներին տրված՝ օդանավը սլանում է Եվրոպական մայրցամաքի վրայով ու աստիճանաբար մոտենում երկրին: Հատուկենտ ամպերի շղարշի տակից արդեն հստակորեն ուրվագծվում են անդերսենյան հեքիաթ հիշեցնող եվրոպական գեղեցիկ քաղաքները՝ կարմիր տանիքներով ու կյանքի անշտապ ընթացքով:
……………….
Հայտնվում եմ Փարիզում: Ընկերս ինձ ուղեկցում է դեպի հինավուրց պալատներից մեկը: Քաղաքի կառավարիչները նրան թանգարանային մասից դուրս ու առանձին մուտք ունեցող մի սենյակ են տրամադրել՝ ապրելու և աշխատելու համար: Ես զգում եմ, թե ինչի համար եմ այդտեղ, սակայն անշարժ կանգնել եմ՝ չգիտակցելով անելիքս: Պարզվում է, որ այդ գողտրիկ սենյակն ընդամենը մի հսկայածավալ լաբիրինթոսի մուտքն է, իսկ թե ուր է պետք գնալ՝ պարզ չէ: Մոլորվել եմ այդ կիսամութ բավիղում ու չեմ կարողանում գտնել գաղտնի դուռը:
Այդ պահին հրեշտակների տեսքով հայտնվում են մայրս և ավելի ջահել մի այլ կին ու ձեռքերս բռնած ուղեկցում են ինձ մինչև այդ գաղտնի դուռը: Ինչ-որ բառեր են կիսաձայն հեգում, որից հետո աղոտ լույս է հայտնվում, ու երևում է գաղտնի դռան եզրապատկերը: Ջահել հրեշտակը պարզ ու հստակ արտասանում է՝ «Կանաչ-կարմիր տերևներ»: Այս կախարդական բառերի ազդեցությամբ կնքված դուռը դանդաղ ու անձայն բացվում է կրնկի վրա: Մորս կերպարով հրեշտակն ականջիս շշնջում է՝ «Մի վախեցիր, մտիր: Քեզ 60 րոպե է տրվում»: Մտնում եմ նեղլիկ ու կիսամութ սենյակներից մեկը, որի բոլոր պատերին գրադարակներ են ու գրքեր… «Բաբելոնի գրադարանը…»՝ երազում մտածում եմ ես: Հիշո՞ւմ եք Ղուրանում հիշատակված Գիշերների գիշերը, երբ բացվում են Երկնքի դարպասները, և ջուրը քաղցրանում է անգամ կժերում… Ի՞նչ է ապրում մարդը, երբ հրաշքի է ականատես լինում:
Անհնար է նկարագրել հոգեկան այն խռովքն ու միաժամանակ հրճվանքը, երբ մտածում եմ, թե ինչեր են պահվում այս գաղտնի սենյակում:
Մի քանիսը միայն թվարկեմ՝ բոլոր բնագիր պարականոն ավետարանները, Կաբալայի մասին բոլոր գրքերը, շումերներից հասած բոլոր գրավոր արձանագրությունները աշխարհի արարման ու մարդկության ծագման մասին, Եգիպտոսի և մյուս բուրգերի կառուցման մանրամասն աղբյուրները, Նասկայի հովտի հսկայական գեոգլիֆների նշանակությունն ու իմաստը, Ատլանտիդայի պատմությունը, լիակատար տեղեկություններ մարդկության ու ռասաների ծագման մասին, տիեզերքի արարման պատմությունը և քարտեզագրքերը (իսկ դուք գիտե՞ք, որ մեր տիեզերքը վերջավոր է), երաժշտական տեմպերացիայի բացատրությունը, ըստ որի՝ օկտավայում ոչ թե յոթ, այլ տասներկու տոն է և յոթ կիսատոն: Այդ սկզբունքով կատարված երաժշտական գործերը լրիվ այլ հնչողություն ունեն՝ երկնամերձ ու տիեզերական բոլոր հուներն ընդգրկող ու բացատրող… Ձեռքս է ընկնում նաև մաթեմատիկայի մի դասագիրք, որի հիմքում շումերական վաթսունական հաշվարկման համակարգն է, և բացակայում են իռացիոնալ և տրանսցենդենտ թվերը: Ըստ այդ համակարգի, մասնավորապես, շրջանագծի երկարության և նրա տրամագծի հարաբերությունը ռացիոնալ թիվ է… գրքերից մեկում Ֆիբոնաչիի ամբողջական տեսությունն է ու դրա մեկնաբանությունը: Մի առանձին դասագիրք նախալեզվի ծագումնաբանության մասին է ու նրանից սերող մյուս բոլոր լեզուների: Ժողովածուներից մեկը ներկայացնում է մարդկության իրական պատմությունը՝ առաջին օրերից մինչև վերջին օրերը… Եվ այդ ամենը՝ հստակ ու պարզ, առանց որևէ անհարկի շաղակրատանքի:
Մեկ այլ տեղեկագիրք ներկայացնում է Տիբեթյան Ակաշի քրոնիկոնները, որոնցում ժամանակը պայմանական չափում է… «Տեր իմ Աստված»,– հազիվ շշնջում եմ: Ես Նոր ժամանակների առաջին մարդն եմ, որն իրավունք է ստացել մտնելու այս կնքված դռնով ու տեսնելու այս ամենը: Ձեռքս մեկնում եմ ու վերցնում ինձ մոտիկ դրված կաշվեպատ գրքերից մեկը: Ֆերմայի ինքնագիրն է՝ իր անունով հայտնի թեորեմի մանրամասն և ապշելու աստիճանի պարզ ապացույցով՝ ընդամենը երկու էջի վրա… Փորձում եմ սերտել ու հիշել, քանի որ գիտեմ՝ այս գրադարանից որևէ բան հանելն անհնար է…
Երազումս մի ձայն (երևի հրեշտակներից մեկն է) ինձ ասում է, որ այս գրադարանի վերջին պահակը կամ գրադարանավարը Էվարիստ Գալուան է եղել, և հենց դրա համար են նրա գլուխը կերել քսանմեկ տարեկանում…
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
…Ինձ արթնացրեց ոչ այնքան դուռը ուժգին ծեծելու աղմուկը, որքան դրանից ինձ հասած ալիքը: Ինչ-որ մեկը գրեթե ջարդում էր դուռս: Ճարահատյալ վեր ելա տեղիցս ու բացեցի: Հնավաճառն էր: Կատաղությունս մի կերպ զսպելով՝ հարցրի, թե ինչ է ուզածը: Ասաց, որ հին շոր ու կոշիկ է գնում կամ, եթե «մեր բարի սիրտը կամենա», կարող է նաև որպես նվեր ընդունել…
Մի հիմար ժպիտ կար նրա երեսին: Ես դուռը պարզապես շրխկացրի նրա երեսին: Վերադարձա մահճակալիս մոտ ու փորձեցի վերհիշել Ֆերմայի մեծ թեորեմի՝ երազումս տեսած պարզ ապացույցը: Ապարդյուն: Ամեն ինչ լղոզվել էր ուղեղիս մեջ: Գիտե՞ք, ես մարդատյաց չեմ, բայց այդ հնավաճառին իրոք ատեցի: Ես Ձեզ արդեն ասել եմ, որ հավատում եմ նշաններին: Իսկ դա ինձ համար հիրավի երկնային նշան էր…
Քաղվածք ոստիկանության գործ n-ից
Դիակը հայտնաբերվել է ս.թ. հոկտեմբերի 28-ին, մոտավորապես կեսօրին: Հովիվների շները սկսել են կատաղությամբ փորել հողը: Վրա հասած մարդիկ հեռու են տարել շներին և շարունակել գործը՝ բահերով ու լինգերով: Մոտ մեկ մետր խորության վրա նշմարել են մարդկային ձեռք: Դրանից հետո կիսատ են թողել գործն ու ոստիկանություն կանչել: Ժամանած հատուկ բրիգադը զգուշությամբ շարունակել է հողահեռացման աշխատանքը և շուտով հայտնաբերել տղամարդու դիակ՝ առանց շորերի: Դատական բժշկի գնահատականով դիակը երեքից յոթ օրվա վաղեմություն ունի: Առավել ճշգրիտ գնահատական տալ չի հաջողվել, քանի որ հողը խոնավ է եղել, իսկ եղանակը՝ անձրևոտ: Դաշտի այդ հատվածում որևէ մասնավոր այգի կամ այլ հողատարածք չկա: Միայն ընդհանուր օգտագործման արոտավայրեր են: Որևէ ականատեսի կամ վկայի գտնել չհաջողվեց: Հովիվներն իրենք էլ զարմացած էին և վախեցած: Նրանց առանձին հարցաքննությունը որևէ արդյունք չի տվել:
Հանգուցյալը բացարձակ մերկ էր: Սեփական ատամ գրեթե չի ունեցել: Մի քանի ատամների տեղում հայտնաբերվել են լերդացած արյան սև խորշիկներ: Ըստ դատաբժշկական փորձագետի՝ ատամները հեռացվել են մահվանից հետո: Հավանաբար՝ հարթաշուրթով կամ ատամնաբուժական աքցանով: Դիահերձարան տեղափոխելուց հետո քննությունը շարունակվել է լաբորատոր պայմաններում: Հանգուցյալի շնչափողում հայտնաբերվել է ճմռթված թղթի կտոր՝ հավանաբար գրքի լուսանցք կամ թերթի եզրաշերտ, որի վրա ձեռագիր տառերով գրված է եղել՝ an+bn=cn մաթեմատիկական հավասարումը: Դիակի վրա որևէ օտար (հանգուցյալին չպատկանող) մատնահետք կամ այլ նշան չի հայտնաբերվել:
Հանցագործության վայրի կրկնակի զննումը ևս որևէ նոր բան չի տվել, քանի որ վերջին օրերին գրեթե անընդհատ անձրև է տեղացել, որը ջնջել է ցանկացած հետք: Հատուկ բերված ոստիկանական խուզարկու շունը ևս որևէ հետք չի վերցրել: Համենայնդեպս, հանցագործության վայրը ցանկապատվել է, և նշանակվել է ոստիկանական շուրջօրյա զննություն մինչև հատուկ հրահանգի ստացումը:
Ինչպես արդեն նշվեց, դիակը տեղափոխվել է ոստիկանության դիահերձարան և տեղավորվել սառնարանում: Այս ընթացքում կորած կամ բացակայող անձի մասին որևէ հաղորդում չի ստացվել, ուստի հանգուցյալին նույնականացնել չի հաջողվել: Վարույթը ժամանակավորապես կասեցվել է մինչև նոր հանգամանքների ի հայտ գալը:
Գաղտնի հաղորդագրություն
Լեյտենանտ Թեոֆիլյանին՝ փոխգնդապետ X-ից
Խիստ գաղտնի
1 (մեկ) օրինակ
Պատճենահանելը, լուսանկարելը կամ արտագրելն արգելվում է
Ծանոթանալուց հետո վերադարձնել անձամբ
«…Ստացվել է օպերատիվ հաղորդում, որ … բուժհաստատության հիվանդներից մեկը խոստովանել է իր մասնակցությունը մի քանի չբացահայտված սպանությունների: Տեղեկությունը հաղորդել է նշված հաստատության սանիտարական անձնակազմի անդամներից մեկը:
…Խնդրում ենք հնարավորինս արագ, բայց առանց ավելորդ աղմուկի ստուգել հաղորդման ճշմարտացիությունը և կապը չբացահայտված սպանությունների հետ»:
Քաղվածք հրավիրված մաթեմատիկոսի զեկուցագրից
Թղթի պատառիկի վրա գրված an + bn = cn մաթեմատիկական հավասարումն իրենից ներկայացնում է ֆրանսիացի մաթեմատիկոս Պիեռ Դե Ֆերմայի կողմից 1637 թ. առաջադրված խնդիր-գլուխկոտրուկի հանրահաշվական արտահայտությունը: Դե Ֆերման մասնագիտությամբ իրավաբան էր, սակայն մեզ հայտնի է ավելի շատ որպես մեծագույն մաթեմատիկոս, որն անալիտիկ երկրաչափության, մաթեմատիկական անալիզի, թվերի և հավանականության տեսության հիմնադիրներից մեկն է: Ի դեպ, նա նաև փայլուն տիրապետում էր մի քանի հին և ժամանակակից լեզուների: Նրա կյանքի ամենազարմանալի դրվագներից մեկն այն է, որ ժամանակին վարակվել է ժանտախտով, սակայն կարողացել է ողջ մնալ:
Դե Ֆերման սիրում էր նշումներ անել իր կարդացած գրքերի լուսանցքներում: Դիոֆանտոս Ալեքսանդրիացու «Թվաբանություն» ձեռնարկի լուսանցքում Դե Ֆերման առաջին անգամ շարադրում է իր միտքը, թե an + bn = cn մաթեմատիկական հավասարումը չունի դրական թվերի տեսքով լուծումներ, եթե n-ը մեծ է 2-ից: (Երբ n=2, ապա պարզապես գործ ունենք Պյութագորասի թեորեմի հետ): Թեև ինքը՝ Դե Ֆերման, նույն տեղում նշում էր, որ ինքը գտել է պարզ մի ապացույց, բայց միայն 1994 թ. այս պնդումն ապացուցվեց անգլիացի մաթեմատիկոս Էնդրու Ջոն Ուայլսի կողմից: Ապացույցը հիմնված է էլիպտիկ կորերի և ռացիոնալ թվերի տեսության վրա: Շատ մասնագետներ կասկածի տակ են դնում Ուայլսի ապացույցը՝ հիմնավորելով, որ դա ճիշտ է միայն մասնավոր դեպքերում:
Մի հետաքրքիր դրվագ՝ հոկտեմբերի 25-ը Գալուայի ծննդյան օրն է, իսկ սպանությունը, ըստ դատական բժշկի, կատարվել է հենց այդ օրը:
……………………………………..
Քաղվածք փորձագետի զեկուցագրից
Ի պատասխան Ձեր …հարցման՝ հայտնում ենք, որ լաբորատոր պայմաններում կատարված օրգանոլեպտիկ հետազոտության հիման վրա հաջողվել է պարզել, որ an + bn = cn մաթեմատիկական հավասարումը պարունակող թղթի եզրաշերտը կտրված է քրեական գործի շրջանակներում հիշատակված և հետագայում մետրոյի կայարանում հայտնաբերված Évariste Galois (préf. Émile Picard), Œuvres mathématiques d’Évariste Galois: publiées sous les auspices de la Société mathématique de France գրքից: Ինչպես հայտնի է՝ գիրքը հայտնաբերվել է հերթապահ ոստիկանի կողմից և հանձնվել կորած իրերի գրասենյակ, որտեղից էլ առգրավվել է քրեական ոստիկանության աշխատակիցների կողմից: Նշված եզրաշերտը պատռված է այդ գրքի 13-րդ էջից: Պատռվածքի արտաքին տեսքը երկրաչափորեն ճշգրիտ համընկնում է գտնված եզրաշերտին: Թղթի մազիկների քիմիական անալիզը ևս հաստատեց, որ նշված եզրաշերտը պատռված է այդ գրքի 13-րդ էջից:
Միաժամանակ տեղեկացնում ենք, որ ամենատարբեր և ամենամանրազնին հետազոտությունների արդյունքում անգամ չհաջողվեց նշված եզրաշերտի և գրքի վրա գտնել որևէ այլ մատնահետք կամ այլ նշան: Բոլոր մատնահետքերը և թքի միկրոմասնիկները պատկանում են բացառապես հանգուցյալին: Ձեռագրագետների ուսումնասիրությունը որևէ արդյունք չտվեց, քանի որ ընդամենը ութ նիշ պարունակող լատինատառ հավասարման միջոցով հնարավոր չէ միանշանակորեն եզրակացնել, թե կոնկրետ ում է պատկանում ձեռագիրը: Բացառված չէ, որ գրությունն արվել է երեխայի կամ անփույթ մեկի կողմից, քանի որ «n» նիշը պարունակող վերին գրությունները միևնույն բարձրության վրա չեն, իսկ հավասարման նշանի ձողիկները զուգահեռ չեն իրար: Սակայն նման գրելաոճ կարող է ունենալ նաև լուրջ գիտնականը՝ կախված գրելու դիրքից, գրչի որակից և ամենատարբեր այլ հանգամանքներից (տրամադրություն, հոգնածության աստիճան և այլն):
Վերը նշված գիրքը և եզրաշերտը հատուկ փաթեթավորմամբ վերադարձնում ենք քրեական հետախուզության բաժին՝ ի տնօրինություն բաժնի ղեկավար փոխգնդապետ X-ի և քննիչ Թեոֆիլյանի:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Արդեն ասել եմ ձեզ, որ ատեցի այդ մարդուն: Անգամ չեք կարող պատկերացնել, թե նա ինձ ինչից զրկեց: Միանգամից գլխումս ուրվագծվեց հետագա անելիքս: Այդ հնավաճառը հաճախ էր երևում մեր կողմերում: Մի քանի օր անց նրան կրկին տեսա փողոցում և ուրվականի պես գնացի հետևից: Ինչպես և ենթադրում էի՝ ապրում էր արվարձաններից մեկում՝ կիսախարխուլ մի տանը: Ես մտքումս գրանցեցի նրա հասցեն ու սկսեցի մոտակայքում հարմար մի վայր փնտրել: Երկար որոնումների կարիք չեղավ: Քիչ այն կողմ արդեն արոտավայրեր ու ամայի տարածքներ էին, որոնցից անդին միայն կիսախավարի մեջ թաղված հոգեբուժական տխրահռչակ հաստատությունն էր: Մի բահ ու մի լինգ ճարեցի և գիշերը մի խոր փոս փորեցի:
Հաջորդ օրը իբր պատահաբար հանդիպեցի նրան փողոցում ու ներողություն խնդրեցի կոպտությանս համար: Ասացի, որ ահագին հին շոր ու կոշիկ ունեմ և հաճույքով կնվիրեմ նրան, որ ինքս էլ ազատվեմ այդ հնոտիքից: Ուրախացած ընկերակցեց ինձ: Եղանակի տեսությունից գիտեի, որ այդ գիշեր աշնան անձրևներն էին սկսվելու: Ճանապարհը կարճելու խաբկանքով նրան առաջարկեցի դաշտի միջով գնալ: Նա չմերժեց, քանի որ մեծ ավարի հույս ուներ: Արդեն անձրևի առաջին կաթիլներն էին ընկնում գետնին: Փոսին չհասած՝ մի քայլ ետ ընկա ու դաստակով հարվածեցի նրա պարանոցի քներակին: Կարծում եմ՝ տեղնուտեղը մեռավ ու փռեց լեշը: Մնացածը հեշտ էր: Բարեբախտաբար անձրևի պատճառով մոտակայքում որևէ այլ շնչավոր արարած չկար՝ չհաշված հողի միջի որդերը: Զզվանքով հանեցի բոլոր շորերը և բերանը խոթեցի գրքից պատռված կտորը՝ Ֆերմայի հավասարման գրությամբ:
– Այդ հավասարումը դո՞ւք էիք գրել:
– Օ, ո՜չ, ի՜նչ եք ասում… Մի՞թե ես ինձ կարող էի նման հիմարություն թույլ տալ: Մեր ընդհանուր ծանոթին՝ կանաչ-կարմիր տերևների սիրահար կնոջն էի խնդրել անել դա: Նրա համար դա պարզապես խաղ էր…
– Այսինքն՝ երկրորդ սպանության ժամանակ դուք արդեն ծրագրել էիք երրորդը:
– Իսկ դուք շախմատ խաղալիս միայն մի՞ քայլ առաջ եք մտածում: Իհարկե ծրագրել էի: Պարզապես դեռևս չէի ընտրել երրորդ մեղապարտին:
– Մեղապարտի՞ն:
– Այո, հենց մեղապարտին: Նա ինձ զրկեց Ֆերմայի գրությունը կարդալու այդ միակ հնարավորությունից: Ես ավելի մեծ մեղք չեմ պատկերացնում: Ընդամենը մի քանի վայրկյանն ինձ բավական կլիներ, որ թղթին հանձնեի այդ հավասարումները… Մի քանի թանկարժեք վայրկյան…
– Լավ: Շարունակեք ձեր պատմությունը:
– Լեշը գցեցի փոսը և բավական արագ լցրեցի այն: Հետո հնարավորինս նախնական տեսքին բերեցի: Ավելացած հողը շաղ տվեցի քիչ հեռու: Բահը, լինգը ու շորերը դրեցի պայուսակի մեջ, հասցրեցի քաղաքի մյուս ծայրը: Փայտե մասերն այրեցի, իսկ երկաթեղենը խորտակեցի մի լքված շենքի կոյուղաջրերով լցված նկուղում: Վստահ եմ, որ որևէ ոստիկան երբեք չի գտնի դրանք… Ինքս էլ փոխեցի շորերս, լողացա ու շուտով քուն մտա, քանի որ շատ հոգնած էի:
– Այդ գիշեր երազ չտեսա՞ք:
– Ոչ, շատ հոգնած էի: Պարզապես անջատեցի մարմինս ու միտքս և քուն մտա:
– Իսկ ինչո՞ւ այդ թղթի կտորը խոթեցիք նրա կոկորդը:
– Արդեն ասել եմ ձեզ՝ ես սիրում եմ անախրոնիզմներ ու հետևում եմ նշաններին:
– Նշանների՞ն: Ի՞նչ նշաններ:
– Ի՞նչ: Կատա՞կ եք անում: Դուք չգիտե՞ք այդ հնավաճառի անունը:
– Անկեղծ ասած՝ ոչ:
– Իսկ ինձ շատ արագ հաջողվեց պարզել, երբ ճանապարհին մտերմիկ զրույց ունեցա նրա հետ: Ազգանունը չիմացա, բայց նրա անունը Էվարիստ էր: Համենայնդեպս՝ այդպես ասաց նա…
Հատված հրավիրված հոգեբույժի՝ շիզոֆրենիա
հիվանդության մասին գրավոր զեկույցից
(Ընդգծումները կատարվել են քննիչի կողմից)
Շիզոֆրենիան (հունարեն σχίζω (սխիզո, «երկատված» կամ «ճեղքված») և φρενός (ֆրենոս, «միտք») բառերից)հոգեկան խանգարում է, որը բնորոշվում է մտածողության ճեղքվածությամբ և հույզերի աղքատացմամբ։ Հիմնական դրսևորումներից են լսողական ցնորքները, պարանոիդ կամ արտառոց զառանցանքները, անկազմակերպ մտածողությունն ու խոսքը։ Ուղեկցվում է նկատելի սոցիալական դիսֆունկցիայով և աշխատունակության անկմամբ, սակայն կարող է նաև տրամագծորեն հակառակ դրսևորում ունենալ՝ գերակտիվ աշխատունակություն և գերկենտրոնացում որևէ մասնավոր մտքի կամ գաղափարի վրա: Առաջին ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս երիտասարդ տարիքում, սակայն կարող են դրսևորվել նաև այլ տարիքային խմբերում:
Շիզոֆրենիա ախտորոշմամբ անձը կարող է ցնորքներ ունենալ (հիմնականում լսողական կամ տեսողական բնույթի) և զառանցանքներ (հիմնականում հետապնդման կամ արտառոց, ինչ-որ իմաստով՝ արտաբնական բովանդակությամբ)։ Դիտվում է անկազմակերպ մտածողություն ու խոսք, ինչի արդյունքում հիվանդի խոսքը դառնում է անհասկանալի։ Սակայն որոշ դեպքերում հնարավոր են նաև հակադիր ծայրահեղությունները՝ խիստ տրամաբանական մտքեր: Շիզոֆրենիային բնորոշ ախտանիշներից են նաև մեկուսացվածությունը, անփույթ և չխնամված արտաքինը, մոտիվացիայի ու դատողության կորուստը։ Կարող են դիտվել հուզական և իմացական ոլորտի խանգարումներ։ Մասնավորապես, տուժում են աշխատանքային և երկարատև հիշողությունը, ուշադրությունը։
Կեղծ հալյուցինացիաներ. հիվանդները նշում են, որ նրանց աչքերին երևացող տեսիլքները ցուցադրվում են ինչ-որ սարքավորումների միջոցով, և որ նրանք ցանկանում են ազատվել դրանցից, սակայն վերստին գտնում են իրենց: Երբեմն էլ ցնորքները ներքին՝ մտավոր տեսողությամբ, ոչ թե իրենցից դուրս, այլ իրենց մեջ՝ ուղեղի խորքում կամ որովայնի խոռոչում են: Նկատվում են նաև լսողական կեղծ ցնորքներ (հիվանդները լսում են տվյալ պահին գոյություն չունեցող ձայներ, ընդ որում՝ իրենց «գլխի ներսից» կամ ներքին օրգաններից): Հազվադեպ նշում են նաև համի, հոտառության և շոշափելիքի զգացողության խանգարումներ՝ կեղծ հալյուցինացիաների ձևով: Ընդ որում՝ այդ զգացողությունները որոշ դեպքերում կարող են նաև գերակտիվանալ: Հիվանդներին թվում է, թե իրենք լսում են կենդանիների ձայներ կամ տեսնում մարդկային աչքին անհասանելի պատկերներ՝ անգամ ուլտրամանուշակագույն կամ ինֆրակարմիր ճառագայթային տիրույթներում: Նկատվում են նաև աֆեկտիկ խանգարումներ՝ տրամադրության, մտածողության պրոցեսների ու շարժումների գերակտիվության կամ ընկճվածության ձևով:
Հիվանդն ունենում է հետապնդման զգացողություն: Նրանց թվում է, թե «թշնամաբար տրամադրված մարդիկ» հիպնոսի կամ տարբեր ուժերի, ճառագայթների, էլեկտրաէներգիայի, բիոհոսանքների միջոցով ազդում են և իրենց ենթարկում տանջանքների: Այս զգացողության հետ մեկտեղ նրանց մոտ զարգանում են հոգեկան ավտոմատիզմի երևույթներ: Այս դեպքում նրանք համոզված են, որ վերը նշված ուժերն ինչ-ինչ մեթոդներով ազդում են նրանց մտածողության ու շարժման պրոցեսների և զգայական ֆունկցիաների վրա:
20-րդ դարի սկզբին հոգեբույժ Կուրտ Շնայդերն առանձնացրել է մի շարք պսիխոտիկ ախտանիշներ, որոնցով շիզոֆրենիան տարբերվում է հոգեկան այլ խանգարումներից։ Դրանք կոչվում են Շնայդերի առաջին դասի ախտանիշներ։ Դրանցից կարևորագույններն են արտաքին ուժերից կառավարվելու զառանցանքը, համոզմունքը, որ մտքերն արհեստականորեն ներդրված կամ վերցված են հիվանդի ուղեղից, որ մտքերը հասանելի են այլ մարդկանց, և հիվանդի արարքները կամ մտքերը մեկնաբանող լսողական ցնորքները։
Շիզոֆրենիայի համար առանձնացնում են դրական (պրոդուկտիվ) և բացասական (պակասորդային) ախտանիշներ։ Դրական են համարվում այն ախտանիշները, որոնք առողջ մարդիկ չեն ունենում, բայց առկա են շիզոֆրենիայով հիվանդների մոտ։ Դրանց թվում են զառանցանքները, խանգարված մտածողությունը և խոսքը, ինչպես նաև շոշափողական, լսողական, տեսողական, հոտառական և համային ցնորքները։ Այս բոլոր ախտանիշները համարվում են փսիխոզի դրսևորումներ։ Ցնորքները սովորաբար կապ են ունենում զառանցանքների բովանդակության հետ։ Հիվանդը կարող է իրեն վերագրել արարքներ, որոնք իրականության հետ որևէ կապ չունեն և բացառապես իր երևակայության արդյունքն են: Որոշ դեպքերում հիվանդներն իրենց վերագրում են այլ մարդկանց արարքներ: Դրական ախտանիշները հիմնականում հեշտությամբ ենթարկվում են դեղորայքային բուժման։
Բացասական ախտանիշներից են հուզական աղքատությունը և հոգեկան ոլորտի այլ դեֆիցիտներ։ Դրանք ավելի վատ են ենթարկվում դեղորայքային բուժմանը։ Այս ախտանիշների թվում են բթացած աֆեկտը, խոսքի աղքատությունը (ալոգիա), հաճույք զգալու անկարողությունը (անհեդոնիա), հարաբերություններ ունենալու ցանկության (ասոցիալություն) և մոտիվացիայի բացակայությունը (ավոլիա)։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ բացասական ախտանիշները դրականներից շատ են վատթարացնում կյանքի որակը՝ բերելով ֆունկցիոնալ հաշմանդամության։
Շիզոֆրենիան բազմագործոնային հիվանդություն է, այսինքն առաջացմանը նպաստում է ժառանգական և միջավայրի գործոնների համակցությունը։
Բոննի համալսարանի Հոգեբանության ինստիտուտի հետազոտողները պարզել են, որ շիզոֆրենիային բնորոշ ախտանշաններ դիտվում են նաև առողջ մարդկանց մոտ՝ քնի 24-ժամյա դեպրիվացիայի (կորուստ, խանգարում) դեպքում: Նման պատկեր կարող է, մասնավորապես, ի հայտ գալ այն մարդկանց մոտ, ովքեր սովորական ֆիզիոլոգիական քունն օգտագործում են գիտակցական կամ անգամ ենթագիտակցական ֆունկցիաներ իրականացնելու նպատակով: Նման հիվանդների մոտ զգացվում են գիտակցության երազանման խանգարումներ կամ գերակտիվացում: Նրանց կարող է թվալ, թե տվյալ պահին իրենք գտնվում են կռվի դաշտում, որ իրենք են պայքարի կամ կռվի առիթը: Իրենց համարում են մեծանուն գիտնականներ, աշխարհահռչակ արտիստներ, հանդես են գալիս Նապոլեոն Բոնապարտի, Հուլիոս Կեսարի, Ոդիսևսի և այլ շատ պատմական անձանց դերերում:
Վերոհիշյալ հոգեախտաբանական երևույթները թեև հաճախակի նկատվում են շիզոֆրենիայի տարբեր ձևերի ժամանակ, սակայն որոշ ախտանիշների հետ զուգակցվելու դեպքում նրանց արտահայտման ձևը փոխվում է, ինչը բնորոշ չէ շիզոֆրենիային: Հիվանդությանը ոչ բնորոշ ախտաբանական խանգարումների ժամանակ վերոհիշյալ երևույթներն առաջին հերթին զուգակցվում են նույն զգայարանների կողմից նկատվող իսկական ցնորքների հետ: Դրանց անհետանալուց հետո հաճախ վերանում են կեղծ հալյուցինացիաները: «Վերաբերման, ազդեցության» և այլ զառանցական մտքերը ուղեկցվում են իսկական ու կեղծ հալյուցինացիաներով, իսկ վերջինիս անհետանալուց հետո աստիճանաբար անհետանում են նաև կեղծ ցնորքներն ու զառանցական մտքերը:
Հոգեկան ավտոմատիզմի տարբեր դրսևորումներն ի հայտ են գալիս միայն հիվանդության ընթացքի խորացման շրջանում, կարճատև են, եւ տարբեր ախտանիշները միասին գրեթե հանդես չեն գալիս: Դա ևս պայմանավորված է իսկական ու կեղծ հալյուցինացիաների առկայությամբ: Դրանք վերանալուց հետո անհետանում են նաև տվյալ սինդրոմի տարբեր ախտանիշները:
Գիտակցության երազանման խանգարումները նկատվում են միայն երեկոյան ժամերին, տևում են մի քանի րոպեից մինչև 1-2 օր, և տեսողական ցնորքների անհետանալուց հետո հիվանդները դուրս են գալիս այդ վիճակից: Շարժումների կարկամվածության երևույթները տևում են մի քանի ժամ: Նման նշանների առկայության դեպքում հեշտ է «շիզոֆրենիայի» ախտորոշումը հերքելը:
Պետք է ասել նաև, որ հիվանդագին վիճակների առաջացումը պայմանավորված է իսկական և կեղծ ցնորքների առկայությամբ, որոնց անհետանալուց հետո վերանում է նաև շիզոֆրենանման վիճակը: Թեև շիզոֆրենանման ախտանիշները կարճ են տևում, սակայն փոխում են էկզոգեն ծագման և օրգանական բնույթի մի շարք հոգեկան հիվանդությունների ընթացքը: Ատիպիկ ընթացող վերը նշված շիզոֆրենանման փսիխոզները պայմանավորված են գլխուղեղի օրգանական կամ անօրգանական՝ անցողիկ կամ կայուն բնույթի փոփոխություններով, հետևապես այն չի կարելի դասել շիզոֆրենիայով պայմանավորված՝ բարդացած փսիխոզների շարքին:
Որոշ առանձնահատուկ դեպքերում հիվանդներն արտաքուստ որևէ բանով չեն տարբերվում սովորական առողջ մարդկանցից: Այս դեպքում հիվանդության դրսևորումները կարող են նույնականացվել փայլուն (անգամ հանճարեղ) տրամաբանության և երևակայության հետ: Հիվանդն իրեն վերագրում է արարքներ ու քայլեր, որոնք իրականում իր հետ որևէ առնչություն չունեն:
Հատված փոխգնդապետի եվ քննիչի խոսակցությունից
Փոխգնդապետը խնամքով հանգցրեց գլանակը և հայացքն ուղղեց քննիչին.
– Լավ, պատմի՛ր: Բայց մանրամասները կարող ես բաց թողնել: Ես ծանոթացել եմ գործի նյութերին:
Քննիչը բացեց իր փոքրիկ ծոցատետրն ու սկսեց.
– Մեզ մոլորության մեջ գցեց այդ մաթեմատիկոսը: Գիտեք, որ դա ինձանից բավական ժամանակ խլեց: Պետք եղավ մի քանի անգամ այցելել քաղաքի մյուս ծայրում գտնվող այդ հաստատությունը և զրուցել նրա հետ:
– Ըստ էության ասա:
– Լավ: Ես մի քանի անգամ հանդիպեցի և զրուցեցի նրա հետ: Զրույցների սղագրությունները գործի մեջ են:
– Ես լավ չհասկացա այդ սղագրությունների իմաստը… Ուրեմն նրա բոլոր այդ պատմությունները մտացածի՞ն էին:
– Մտացածին չէին: Դրանք բոլորն իրական դեպքեր էին, սակայն կատարված ոչ պակաս, քան քսան տարի առաջ և ոչ մեր քաղաքում:
– Բայց, գրողը տանի, որտեղի՞ց են նրա ձեռքն ընկել այդքան ճշգրիտ տեղեկություններ սպանությունների վերաբերյալ: Վստա՞հ ես, որ նա մասնակից չէ: Թեկուզ քսան տարի առաջ…
– Վստահ եմ: Նախ, ինքներդ գիտեք, որ նմանատիպ որևէ սպանություն մեր քաղաքում բնավ չի կատարվել: Ես ստուգեցի: Հոգեբուժարանում ինչ-որ ձևով նրա ձեռքն է ընկել նախկինում տպագրված ֆրանսերեն մի դասագիրք՝ «Դատաբժշկական փորձաքննության հիմունքները»: Հրաշալի տիրապետելով ֆրանսերենին՝ նա կարդացել է մանրամասն շարադրված բոլոր գործերը և այնուհետև իր երևակայության մեջ մի ամբողջ տեսություն կառուցել:
– Ասում ես՝ նա մաթեմատիկոս է:
– Այո: Ես տվյալներ հավաքեցի: Բավական բարձր որակավորման մասնագետ է և բազմակողմանի զարգացած մարդ: Տարիներ առաջ Գալուայի տեսության ու Ֆերմայի թեորեմի շուրջ լուրջ աշխատանքներ է արել: Մի քանի մենագրությունների հեղինակ է: Հոգեկան լուրջ ցնցում է ապրել 1994 թ., երբ մի ամսագրում կարդացել է, որ Ֆերմայի թեորեմն արդեն ապացուցվել է ոմն Ուայլսի կողմից: Դա զարմանալի չէ, քանի որ շուրջ քսան տարի նա հենց այդ խնդրի վրա է աշխատելիս եղել: Եվ հանկարծ պարզվում է, որ ուրիշ մեկն արդեն կատարել է այդ գործը և հասցրել տպագրել: Փառքի բոլոր դափնիներն անցել են Ուայլսին, իսկ մեր հերոսը մնացել է ձեռնունայն: Շուտով նա լուրջ հոգեկան խանգարում է ստացել ու դրանից հետո մշտապես գտնվել է բժիշկների հսկողության տակ՝ հոգեբուժական հաստատության մեջ: Բոլոր բժիշկները և պահակները հաստատեցին, որ վերջին տասներեք տարվա ընթացքում նա երբևէ չի լքել այդ հաստատությունը: Խաղաղ ու փակ կյանք է վարում՝ շախմատ է խաղում, բանաստեղծություններ գրում և ընթերցում, մաթեմատիկական խնդիրներ լուծում հենց իր սենյակի պատերի ու հատակի վրա, իր պատուհանից զմայլվում է մայրամուտով և շրջակա տեսարաններով: Սիրում է անձրևը: Այս ամենին բուժանձնակազմն ըմբռնումով է մոտենում, քանի որ որևէ վտանգ դրանում չի տեսնում:
– Այ քեզ բա՜ն,– զարմացավ փոխգնդապետն ու մի գլանակ վառեց:
– Այո, բավական զավեշտալի դեպք է: Ես ինքս որևէ եզրակացության չէի կարողանում գալ, մինչև նրա մահճակալի տակ չհայտնաբերեցի այդ դատաբժշկական դասագիրքը և էլի մի քանի գիրք: Նա կարողացել է երեք տարբեր քրեական դեպքեր ի մի բերել ու մի ամբողջական տեսություն կառուցել: Մենք այս դեպքում անելիք չունենք, քանի որ հանցակազմն իսպառ բացակայում է: Նկարագրված հանցագործություններին նրա մասնակցությունը զուտ երևակայական է: Բացի այդ, նա արդեն այնտեղ է, ուր կուղարկեր նրան ցանկացած դատարան: Այն է՝ հարկադիր բուժման:
Փոխգնդապետը ծխում էր ու նայում քննիչին: Ի վերջո ասաց.
– Կներես, մոռացա քեզ էլ գլանակ առաջարկել: Ահա, վերցրու…
– Շնորհակալություն: Ես չեմ ծխում:
– Դա լավ է: Երբեք մի մոռացիր առողջությանդ մասին: Եվ անձնականիդ մասին էլ, իհարկե: Դե լավ, հիմա կարող ես գնալ: Կենտրոնացիր սոցիալական ցանցերի ու մյուս գործերիդ վրա: Ազատ ես: Հետո կխոսենք:
Քննիչը դուրս եկավ սենյակից, իսկ փոխգնդապետը դեռ երկար շարունակում էր ծխել ու նայել պատուհանից դուրս, որտեղ այդ ուշ ժամին արդեն ոչինչ չէր երևում:
Հատված պրոֆեսոր ս.-ի՝ ռոզենհանի գիտափորձի մասին հանրամատչելի դասախոսությունից
1973 թ. ԱՄՆ-ում հոգեբան և հոգեբույժ Դեյվիդ Ռոզենհանի (David L. Rosenhan) կողմից անց է կացվել «Հոգեպես առողջները խելապակասների դերում» պայմանական անունը կրող հետաքրքիր մի գիտափորձ, որը փոթորիկ առաջացրեց աշխարհում և կասկածի տակ դրեց հոգեբուժական ախտորոշման կայացած ամբողջ համակարգը: Այս փորձի արդյունքում Ռոզենհանը հայտարարեց, որ կայացած մոտեցման սահմաններում ըստ էության հնարավոր չէ ախտորոշել հոգեկան հիվանդներին և հիվանդությունները:
Փորձի նկարագրությունը: Ութ մարդ՝ երեք հոգեբան, երկու հոգեբույժ, մեկ նկարիչ, մեկ տնային տնտեսուհի և անձամբ ինքը՝ Ռոզենհանը, ձայնային հալյուցինացիաների գանգատով դիմեցին հոգեբուժարան: Իրականում դիմածներից որևէ մեկը նման ախտանիշներ չուներ: Պարզապես նրանք նախապես պայմանավորվել էին այս նույն գանգատով դիմել բժիշկներին, իսկ հետո հրաժարվել նախնական ցուցմունքներից:
Այդ պահին սկսեցին անբացատրելի պատմությունները: Բժիշկները պարզապես չհավատացին «հիվանդների» պնդմանը, թե հալյուցինացիաներն անցել են, և իրենք իրենց արդեն միանգամայն առողջ են զգում: Եվ չնայած այն փաստին, որ «հիվանդների» պահվածքը ևս միանգամայն ադեկվատ էր, նրանց դուրս գրեցին հոգեբուժարանից միայն բուժման լիարժեք կուրսն անցնելուց հետո:
Սակայն Ռոզենհանն այսքանով չբավարարվեց: Դրանից հետո փորձի մասնակիցների մեկ այլ մեծ խումբ մտացածին հիվանդներ այցելեցին տասներկու տարբեր հոգեբուժական հաստատություններ (ֆեդերալ և մասնավոր հիմունքներով գործող) նույն գանգատով՝ ձայնային հալյուցինացիաներ: Այս անգամ ևս բոլոր մասնակիցներն ախտորոշվեցին որպես հիվանդներ և պարտադիր բուժման կուրս անցան նախքան դուրս գրվելը:
Այս կեղծ հիվանդները նախնական զննման ժամանակ ասում էին, թե ձայներ են լսում, որոնք պարունակում են «դատարկություն», «անկում», «անդունդ» և նման բնույթի այլ բառեր: Այս բառերն ընտրել էր անձամբ Ռոզենհանը, քանի որ դրանք խոսում են մարդու, այսպես կոչված, էքզիստենցիալ ճգնաժամի առկայության մասին: Դրանից հետո «հիվանդներից» յոթի մոտ ախտորոշվեց շիզոֆրենիա, իսկ մեկի մոտ՝ դեպրեսիվ փսիխոզ: Հոսպիտալացվելուց որոշ ժամանակ անց «հիվանդների» պահվածքը դարձավ նորմալ, և նրանք փորձում էին ապացուցել բուժանձնակազմին, որ ձայներ այլևս չեն լսում: Սակայն բժիշկներին համոզելու համար միջինը 19 օր պետք եղավ: Իսկ կեղծ հիվանդներից մեկը մնաց հիվանդանոցում 52 օր: Արդյունքում բոլոր «հիվանդները» դուրս գրվեցին հիվանդանոցից, իսկ նրանց բժշկական քարտերում տեղ գտավ «շիզոֆրենիա և ռեմիսիա» ախտորոշումը:
Այս փորձերի հրապարակումը աշխարհի հոգեբույժների շրջանում վրդովմունքի իսկական փոթորիկ բարձրացրեց: Շատ հոգեբույժներ հայտարարեցին, որ իրենք երբեք այդ խայծը չեն ուտի և հստակորեն կտարբերեն հիվանդ մարդուն առողջից: Հոգեբուժարաններից մեկն անգամ առաջարկեց Ռոզենհանին առանց նախապես զգուշացնելու իրենց մոտ ուղարկել կեղծ հիվանդների՝ հավաստիացնելով, որ միանշանակ ու առանց որևէ դժվարության կտարբերակեն առողջին հիվանդից: Ռոզենհանն ընդունեց այս մարտահրավերը: Առաջիկա երեք ամիսների ընթացքում այդ հաստատության բժիշկները կարողացան իրենց դիմած 193 մարդուց 19 կեղծարարի մերկացնել: Հրճվանք վայելող գործընկերների գլխին Ռոզենհանը պարզապես սառը ջուր լցրեց՝ հայտարարելով, որ ինքը որևէ մեկին նրանց մոտ չի ուղարկել…
Այս փորձը հիմք տվեց հետևյալ հայտարարության համար. հոգեբուժական հաստատության մասնագետներն անկարող են տարբերակել առողջ մարդուն հիվանդից:
Սակայն այս պատմության ամենահետաքրքիր դրվագն այն է, որ հոգեբուժարանների իրական հիվանդները կասկածում էին, որ Ռոզենհանի ուղարկած մարդիկ պարզապես ձև են թափում, մինչդեռ բժիշկները դույզն իսկ կասկած չունեին, որ դրանք տառապում են շիզոֆրենիայով: Իրական հիվանդները մոտենում էին Ռոզենհանի մարդկանց և ասում. «Դու չես կարող գիժ լինել: Ամենայն հավանականությամբ դու կամ թղթակից ես, կամ էլ ինչ-որ պրոֆեսոր, որին ուղարկել են այստեղ հոտոտելու և տեղեկություն հավաքելու համար»:
Հատված քննիչի հետ կայացած զրույցից
– Դուք ինձ հաստատ խելապակաս կամ հոգեկան հիվանդ եք համարում…. Թեև այլ բան չէի էլ սպասում ձեզնից: Սա պարզից էլ պարզ է: Մի րոպե, խնդրում եմ, իմ մտքերն ու խոսքերը պետք չէ համեմատել տարրական մաթեմատիկայի հետ: Դրանից դուք շա՜տ հեռու եք: «Մեկին գումարած մեկ հավասար է երկուսի» սերտելով՝ մաթեմատիկա չեն սովորում: Ասենք, մաթեմատիկա ընդհանրապես չեն սովորում: Դա սովորելու բան չէ, եթե քո գեների մեջ ինչ-որ հրաշքով գրված չէ, ու մի օր արյունների խառնվելու անսահման ու անմեկնելի զուգորդումներ միջոցով (լեզուս չի պտտվում ասելու՝ շնորհիվ) անալիտիկ մտածողության այդ յուրօրինակ դրսևորումը ի հայտ չգա…
Դե լա՜վ, արդեն տաղտկալի եք դառնում: Գոնե հավուր քաղաքավարության լռեք կամ լուրջ դեմք ընդունեք: (Աստված իմ, ո՜նց եմ ձանձրացել տափակ բառերից ու կարկամ հայացքներից…): Խնդրում եմ՝ լռե՛ք… ձայն մի՛ հանեք: Այս լռությունը հազար ոսկի արժե…
Հատված բժիշկ-հոգեբույժի գրավոր զեկույցից
Հիվանդը ստացիոնար հսկողության տակ է 1995 թվականից: Ախտորոշումը՝ հետշիզոֆրենիկ դեպրեսիա: Խնամակալն աչքի է ընկնում գերերևակայությամբ և գերհիշողությամբ՝ առանց որևէ ագրեսիվ վարքի: Մի քանի անգամ բուժանձնակազմի և հիվանդների համար պոեզիայի երեկոներ է կազմակերպել: Ընդ որում՝ մի քանի ժամ անընդմեջ արտասանել է տարբեր հեղինակների ստեղծագործություններ, այդ թվում՝ Դանթեի «Աստվածային կատակերգությունը» ծայրից ծայր: Մայրենի լեզվից բացի, կատարելապես տիրապետում է ֆրանսերենին, անգլերենին, հին հունարենին և, ամենայն հավանականությամբ, այլ լեզուների:
Մի անգամ պարզապես հաճույքի համար արտաբերել է π թվի յոթ հարյուր վաթսուներկու նշան՝ մինչև, այսպես կոչված, Ֆեյնմանի կետը (վեց հատ 9 իրար ետևից): Թվերի ճշգրտությունը ստուգվել և հաստատվել է բժիշկների կողմից: Իր ասելով՝ տիրապետում է աստրալ ճամփորդությունների տեխնիկային, սակայն, երբ նրան առաջարկվեց նույն գիտափորձն անցկացնել հրավիրված մասնագետների ներկայությամբ, կտրուկ հրաժարվեց:
Կարող է ցանկացած թեմայով ամենահետաքրքիր զրույց անցկացնել: Բժիշկներից մեկի խնդրանքով երեք օրվա ընթացքում թղթի վրա շարադրել է վերջինիս դոկտորական ատենախոսությունը՝ հենց հոգեկան հիվանդությունների և դրանց կանխարգելման թեմայով: Ընդ որում, բոլոր հղումները կատարել է հիշողությամբ, որոնք հետագայում ստուգվել են համացանցի միջոցով և լիովին համընկել բնագրերի հետ:
Մի քանի անգամ նրան առաջարկվել է դուրս գալ բուժհաստատության սահմաններից և զբոսանք կատարել իր ցանկացած վայրերում, սակայն կտրուկ մերժել է: Ի դեպ, 1995 թվականից ի վեր երբևէ չի լքել հոգեբուժական հաստատության սահմանները: Նրա պատուհանից տեսարան է բացվում դեպի քաղաքամերձ արոտավայրեր և ամայի տարածքներ:
Մյուս հիվանդների հետ գործնականում չի շփվում: Քնելուց առաջ սիրում է բարձրագույն մաթեմատիկայի խնդիրներ լուծել: Փակ աչքերով շախմատ է խաղում միաժամանակ մի քանի տախտակի վրա և միշտ հաղթում է: Որոշ ժամանակ անց հրաժարվեց խաղալուց՝ պատճառաբանելով, որ ձանձրանում է: Վերջերս (իր բառերով ասած) զբաղվում է Ռիմանի ձետա ֆունկցիաների տեսությամբ և Յանգ-Միլսի քվանտային խնդրի ապացուցմամբ: Իր պատմելով՝ լսում է մրջյունների և թռչունների խոսակցությունները, սակայն հրաժարվեց մեզ մանրամասներ հաղորդել: Նաև վստահ է, որ հաշվարկման տասնական համակարգը մեծագույն մոլորություն է, և միակ ճիշտը վաթսունականն է, որում (իր բառերով) շրջանագծի երկարության հարաբերությունը տրամագծին ռացիոնալ թիվ է:
Երբեմն սիրում է ընթերցել: Ավելի շուտ՝ վերընթերցել: Նրա սիրած գրքերից է Օսկար Ուայլդի «Սալոմե» պիեսը, որը սիրում է կարդալ ֆրանսերենով: Մեզ չհաջողվեց պարզել, թե որտեղից է նրա մոտ այդ հատորյակը: Մեկ այլ անգամ մյուս հիվանդների ներկայությամբ ցուցադրաբար այրել է Ֆրոյդի «Երազների մեկնաբանություն» գիրքը: Ըստ էության, սա նրա կողմից երբևէ դրսևորված միակ ագրեսիվ քայլն է եղել, եթե դա, իհարկե, կարելի է ագրեսիա որակել: Ամեն տարի հոկտեմբերի 25-ին հանդիսավորությամբ նշել է ֆրանսիացի մաթեմատիկոս Գալուայի տարեդարձը: Անխտիր բոլորի հետ խոսում է բացառապես «Դուք»-ով: Հրաժարվում է ճաշից, եթե գդալից բացի՝ դանակ և պատառաքաղ չեն տրամադրվում: Այս պատճառով ճաշը նրա համար մատուցվում է առանձին սենյակում՝ հսկիչ-բուժակի ներկայությամբ:
Բուժման որևէ հատուկ կուրս չի կիրառվել՝ բացառությամբ առաջին ամիսների: Դրանից հետո որևէ միջամտություն բժշկական կոնսիլիումի կողմից անիմաստ է համարվել, քանի որ խնամյալը չի համապատասխանում շիզոֆրենիայով հիվանդի մասին դասական պատկերացումներին, և ըստ էության որևէ այլ բուժում նման դեպքերում կիրառելի չէ:
Որքան մեզ հայտնի է՝ երբևէ ամուսնացած չի եղել և որևէ կապ ազգականների կամ ընկերների հետ չի պահում: Այցելուներ երբեք չի ունեցել: Նամակներ ոչ մեկին չի գրում և չի ստանում: Ինչպես արդեն նշեցինք՝ երբևէ ցանկություն չի հայտնել դուրս գրվելու կամ անգամ դուրս գալու բուժհաստատության մատույցներից:
Հատված հանգուցյալ կնոջ բոսորագույն նոթատետրից
Քո՜ւյր իմ, Սալոմե, օգնի՛ր սովորեմ քո պարը կախարդ,
Որ Հերովդեսից ուզածս ստանամ…
Ու համբուրեմ Յոքանաանի շուրթերը պաղած…
Հետո թող փչեն քամիներն անգութ,
Եվ իմ մարմինը՝ մերկ ու ցանկալի,
Հոգնած գետի պես ծովերը թափվի…
Ու դառնամ անձրև, լցվեմ, ներծծվեմ հողին…
Ոչ մի տղամարդ իմ համը չառնի…
Քո՜ւյր իմ, Սալոմե, օգնի՛ր սովորեմ քո պարը կախարդ,
Որ կարողանամ մերժել հայացքները բիրտ
Ու անբիծ մնալ անձրևների պես…
Վերջին գիշերը
Քննիչ Թեոֆիլյանն անջատեց համակարգիչը, առանց շորերը հանելու պառկեց մահճակալին, ձեռքն առավ Évariste Galois (préf. Émile Picard), Œuvres mathématiques d’Évariste Galois: publiées sous les auspices de la Société mathématique de France գիրքն ու, անմեկնելի ժպիտը երեսին, թաղվեց ընթերցանության մեջ…