ՆԵՐԿԱՅԱՑՆՈՂ ՏԵՔՍՏ
Դուք գիտե՞ք ինչ է կարոտը… Գիտե՞ք… Գիտե՜ք… Երևի կարոտն է, որ մեզ մարդ է դարձնում: Աստված մեր ծնվելու պահին հոգու հետ միասին նաև կարոտ է դնում մեր մեջ: Դնում է, որ մարդ մնանք: Չգիտեի՞ք… Ես էլ չգիտեի: Կարծում էի՝ կարոտը տանջվելու համար է: Հետո, շա՜տ հետո հասկացա, որ այդպես չէ: Կարոտը ապրելու և ապրեցնելու համար է: Դուք գիտե՞ք ինչ է երջանկությունը: Եթե դեռ չգիտեք՝ գնացեք ծովի գիրկը: Հետո ինձ կպատմեք…
Մեկ էլ ինձ կպատմեք հոր և որդու սիրո մասին: Միլիոն պոետ է գերեզման մտել՝ գովերգելով մոր սերը: Եվ հարյուր միլիոն մարդ էլ պարզապես բառեր չի գտել պոետ դառնալու համար: Բայց դուք ինձ պատմեք հոր և որդու սիրո մասին… Գրեթե անհնար է բառերի վերածել այն, ինչը բառերի աշխարհում չէ, այլ ուրիշ տեղ: Այնտեղ, ուր հավիտենական կարոտն է…
Մենախաղ՝ 2 հերոսով և 1 արարով
Սև բեմը գրեթե դատարկ է: Միայն կենտրոնում անհասկանալի մի առարկա է՝ բաց գույնի կտորով ծածկված: Հետևի սպիտակ պատին տեսապրոյեկտորով տարբեր շարժապատկերներ են ցուցադրվում՝ օվկիանոս, ալիքներ, ծովափ, կենդանիներ, երկինք, անտառ, լուսաբաց, մայրամուտ, ծառեր, ծաղիկներ, քարեր, կրակ, մարդիկ, երեխաներ, մի շատ գեղեցիկ երիտասարդ կին, ընտանեկան երանություն, լեռներ, մի գետակ, հին քաղաքի փողոցներ, պսակի արարողոթյուն եկեղեցում, ձիեր, թռչուններ, օդանավ՝ երկնքում, մի հին կամուրջ, օվկիանոսային ձկներ և այլ կենդանիներ, մարջաններ, և այլն: Տեսապրոյեկտորը տեղադրված է այնպես, որ պատկերներն ընկնեն նաև դերակատարի վրա, և հետևի պատին միշտ նրա ստվերը լինի:
Բեմի առջևի մասում մի պարզագույն աթոռ է, որին մեջքով դեպի հանդիսատեսը նստած է միջին տարիքի դերակատարը՝ Որդին՝ սև պատմուճանով: Հնչում է Ժան Միշելի (Oxygene) կամ Վագների (Prelude to Lohengrin) հոգեպարար երաժշտությունը: Որդին՝ երջանիկ ժպիտը երեսին, ուշադիր հետևում է էկրանի շարժապատկերներին:
Երաժշտության ձայնն իջնում է: Որդին դանդաղ բարձրանում է աթոռից, շրջվում և, ժպիտը երեսին, նայում հանդիսատեսներին: Պատկերները կանգ են առնում մի գեղեցիկ տեսարանի վրա:
ՈՐԴԻ – (Զարմացած): Մարդի՞կ… (Հիացմունքով): Մարդի՜կ… Ի՜նչ լավն եք դուք, մարդիկ… (Մատով պատահական մարդկանց է ցույց տալիս): Դուք… Եվ Դուք… Դուք… Դուք էլ… Ի՞նչ եմ ասում… Բոլո՜րդ… Գեղեցի՜կ, բարի՜, ազնիվ, սիրող և սիրված… Ես այնքա՜ն եմ կարոտել ձեզ… Դուք գիտե՞ք ինչ է կարոտը… (Զարմացած): Գիտե՞ք… Գիտե՜ք… Երևի կարոտն է, որ մեզ մարդ է դարձնում: Երևի Աստված մեր ծնվելու պահին հոգու հետ միասին նաև կարոտ է դնում մեր մեջ: Դնում է, որ մարդ մնանք: Չգիտեի՞ք… Ես էլ չգիտեի: Կարծում էի՝ կարոտը տանջվելու համար է: Հետո, շա՜տ հետո հասկացա, որ այդպես չէ: Կարոտը ապրելու և ապրեցնելու համար է: (Դադար է տալիս, նայում հանդիսատեսներին, ապա, երաժշտության ուղեկցությամբ, վերցնում է աթոռն ու դանդաղ տանում-դնում է մի այլ տեղ: Վերադառնում է բեմի կենտրոն՝ դեպի հանդիսատեսը):
ՈՐԴԻ – Հին է, բայց ես սիրում եմ այդ պատմությունը: Հայրս երկու որդի ուներ: Ես, որ կրտսերն էի, մի օր, երբ մենակ էի մնացել հորս հետ, ասացի նրան՝ հա՛յր, տու՛ր քո ունեցվածքից ինձ հասնող բաժինը: Ի՞նչ պիտի ասեր կամ ի՞նչ պիտի աներ մարդը: Մի քիչ տխրեց, բայց ունեցվածքը բաժանեց մեզ: Երանության մեջ էի: Դիմեցի քաղաքի ճարպիկ վաշխառուներին և շուտով ամբողջ գույքը, կահ-կարասին, ամեն ինչ վերածեցի զրնգուն փողի: Վաղուց էի երազում ճամփորդելու մասին: Ուզում էի այլ աշխարհներ տեսնել՝ ծովը, լեռներ, դեղին ավազով անապատներ, այլ ծառեր ու ծաղիկներ, այլ մարդկանց, այլ կենդանիներ… Մի խոսքով, գնացի: Ու տեսա՝ ծովը… (Պատին ծովի պատկեր է հայտնվում և ալիքների ձայնն է լսվում):Դուք տեսե՞լ եք ծովը: (Երանությամբ): Հրաշք է… Անծայրածի՜ր, մեծ ու հզոր: Ալիքները գալիս-բախվում են ափամերձ քարերին ու ավազներին, փրփուրից ափրոդիտեներ են ծնվում ու ծովահարսերի պես պտտվում շուրջդ ու երգում իրենց գաղտնի երգը, որ տակնուվրա է անում հոգիդ: Հետո արեգակը իջնում է, իջնում ու սկսում թաղվել հեռավոր ջրերի մեջ: Եթե ուշադիր ականջ դնեք՝ թշշոցն էլ կլսեք: Ծովը ներկվում է աշխարհի բոլոր գույներով, իսկ երկինքը միաձուլվում է երկրին: Այդ պահին հոգիդ երանությունից պոկվում է ավազներից ու ճախրում օդի մեջ… (Հրեշտակի պես բացում է թեևերն ու ճախրելու շարժումներ է անում):Հետո գալիս է տաք գիշերը: Ջրահարսները պարում են, ծովը ծփում է, գինին այրում է շուրթերդ… (Դիմելով հանդիսատեսներին): Դուք գիտե՞ք ինչ է երջանկությունը: (Դադար առած սպասում է և նայում հանդիսատեսներին): Եթե դեռ չգիտեք՝ գնացեք ծովի գիրկը: Հետո ինձ կպատմեք… (Մի քանի քայլ է անում բեմով): Եվ սիրահարվեցի… Ջրահարսի պես թեթև մի գեղեցկուհու: (Սիրահարված հայացքով՝ մատով ցույց է տալիս դահլիճում նստած մի աղջկա): Քեզ պես: (Ուրիշին է ցույց տալիս): Կամ՝ քեզ… (Մեկ ուրիշին): Կամ էլ՝ քեզ… Գինի, ծով և սեր… Շա՞տ բան է պետք երջանիկ լինելու համար: Երևի թե ոչ, եթե ունես գինի, ծով և սեր… Աստվա՜ծ իմ, ի՜նչ արագ էին թռչում օրերը՝ լուսաբացից մինչև մայրամուտ… (Դադար է տալիս, դեմքը դառնում է լուրջ: Երաժշտությունը լռում է): Հետո եղավ այն, ինչ եղավ… Չնկատեցի, թե ինչպես սպառեցի ունեցվածքս: Ինչու՞: Որովհետև անառակ կյանքով էի ապրում: Փողերս վերջացան: (Ձեռքերը տանում է պատմուճանի գրպաններն ու դուրս քաշում դատարկ պարկերը): Մնացի առանց մի լումայի: Շատերին պարտքով փող էի տվել՝ կորան ու կորան: Մի քանի գործի մեջ փող էի դրել՝ սնանկացան… Վաշխառուի մոտ էլ մի քիչ հոգեպահուստ ունեի: Դա էլ կորավ… Գինի չկար, ու իմ ջրահարսը լքեց ինձ… Մտավ ծովի ալիքների մեջ ու այլևս դուրս չեկավ: Փորձեցի ծովափին քնել, բայց ինձ այդտեղից վռնդեցին: Ուզեցի հա՜ց մուրալ, բայց դրա շնորհքը չունեի: Փորձեցի գողություն անել, բայց բռնվեցի ու մի լա՜վ ծեծ կերա: Աշխատանք էլ չկար… Հետո չգիտեմ ինչ եղավ, ու այդ երկրում սաստիկ սով սկսվեց: Ես դարձա աղքատ ու չքավոր մի ոչնչություն: Ճարահատյալ գնացի ու դիմեցի այդ երկրի քաղաքացիներից մեկին, որին մի քիչ ծանոթ էի: Սա ինձ ուղարկեց իր ագարակը` խոզեր արածեցնելու: Աստվա՜ծ իմ, ի՜նչ դանդաղ էին անցնում օրերը՝ լուսաբացից մինչև մայրամուտ: Իսկ ես սոված էի, սովա՜ծ… Դուք գիտե՞ք ինչ է սովը… Հետո ինձ կպատմեք… Ցանկանում էի որովայնս լցնել այն… այն… (Զզվանքով): Դե որ խոզերն են ուտում… Բայց անգամ դա ինձ ոչ ոք չէր տալիս: Տառապում էի հոգով ու տառապում էի մարմնով: (Դարար է տալիս, ափերով փակում երեսը և հեծկլտում): Բայց մի օր խելքի եկա և ասացի՝ քանի՜ վարձկաններ կան իմ հոր տանը, որ առատ հաց ունեն, իսկ ես այստեղ սովամահ կորչում եմ: Վեր կենամ գնամ իմ հոր մոտ և նրան ասեմ՝ (պաթոսով) հա՛յր, մեղանչեցի երկնքի դեմ և քո առաջ և այլևս արժանի չեմ քո որդին կոչվելու, ինձ վերցրու՛ իբրև քո վարձկաններից մեկը: (Շրջվում և նայում է բեմի կենտրոնում դրված անհայտ առարկային, ապա կրկին շուռ է գալիս դեպի հանդիսատեսը): Եվ վեր կացա, անոթի ու ոտաբոբիկ, ցնցոտիներով ու հիվանդ եկա-հասա իմ հոր տուն: Եվ, մինչդեռ հեռու էի, հայրս նկատեց ինձ և գթաց: Վազեց ինձ ընդառաջ, ընկավ իմ պարանոցով և համբուրեց ինձ: Արցունքները հոսում էին նրա աչքերից: Կամ էլ՝ իմ աչքերից, քանի որ ամեն ինչ խառնվել էր իմ հոգում: (Ծնկի է իջնում): Ծնկի իջա, գրկեցի հորս ոտքերն ու մի կերպ ասացի այն, ինչ հարյուրավոր անգամներ ասել էի մտքումս՝ մինչ ճանապարհին էի: (Դադար): Եվ ես ասացի նրան՝ (հուզված ձայնով և ներքև նայելով) հա՛յր, մեղանչեցի երկնքի դեմ և քո առաջ, այլևս արժանի չեմ քո որդին կոչվելու: Թույլ տուր ինձ՝ քո ծառաներից մեկը լինեմ: Թույլ տուր մի անկյունում ծվարած ապրեմ՝ քո աչքից հեռու, քանի որ ամոթից չեմ կարող աչքերիդ նայել: Թույլ տուր քո որդին լինեմ՝ թեկուզ և անառակ… (Կանգնում է): Այդժամ հայրս իր ծառաներին ասաց՝ անմիջապես հանե՛ք սրա նախկին պատմուճանը (կտրուկ շարժումներով հանում է հագի սև պատմուճանը ու տակից մնում է սպիտակը),լողացրեք և հագցրե՛ք սրան, մատանին սրա մատը դրե՛ք և սրա ոտքերին` կոշիկներ: Մորթե՛ք պարարտ եզը, ուտենք, խմենք և ուրախանանք, որովհետև իմ այս որդին մեռած էր և կենդանացավ, կորած էր և գտնվեց:
Երաժշտություն (Մարչելոյի «Ադաջիոն» կամ Բախի «Սոլի արիան»): Դադար է տալիս և տխուր հայացքով ուշադիր զննում դահլիճը: Ապա դանդաղաքայլ գնում է դեպի աթոռը, վերցնում և բերում-դնում է բեմի առջևում: Նստում է՝ նույն տխուր և մտահոգ հայացքով: Ապա ժպիտ է գալիս երեսին: Երաժշտությունը դառնում է գրեթե անլսելի:
ՈՐԴԻ – Լավն էր պատմությունս, չէ՞: Հավանեցի՞ք: Իհարկե կհավանեք: (Դադար է տալիս և մի քիչ լկտիաբար ժպտում): Հատկապես, որ իմը չէ: Լսել եմ: Հին պատմություն է: Պարզապես առաջին դեմքով պատմեցի, որ հետաքրքիր լինի: (Ծիծաղում է): Թատերական հնարք է: Ես այնքան սիրտ չունեմ, որ նման պատմություններ մոգոնեմ… (Ջղայնացած): Ուղեղ էլ չունեմ, հիշողություն էլ չունեմ: Մատանի էլ չունեմ: Երբեք չեմ ունեցել: Անգամ շորեր ու ոտնամաններ չունեմ: Ես ոչինչ եմ: Ես չկամ: Ու, երևի, երբեք չեմ եղել: Երազ է ամեն ինչ, որ մի պահի ընդհատվելու է ու չքանա: (Հեգանքով): Թե չէ՝ ծո՜վ, սե՜ր, գինի՜… Երազում եմ տեսել… Երևի՝ երազում… Ինքս էլ չգիտեմ… (Շրջվում է և նայում ծովի պատկերին): Ո՜չ, չեմ տեսել… Ասում եք՝ ծո՞վ… Ինձ կպատմե՞ք ծովի մասին…
Երաժշտության ձայնը բարձրանում է: Նայում է դահլիճին և հայացքը տանում-բերում: Գլխով հասկանալու շարժում է անում, ապա բարձրանում է աթոռից, դանդաղ քայլերով այն տանում անկյուններից մեկն ու ավելի դանդաղ ու ոչինչ չարտահայտող հայացքով մետենում բեմի կենտրոնում դրված անհայտ առարկային: Լույսն ընկնում է առարկայի վրա: Մյուս լույսերն ու էկրանը հանգում են: Երաժշտությունն ընդհատվում է: Զարմացած նայում է առարկային, ապա հանդիսատեսին, ապա կրկին առարկային: Զգուշորեն հետ է քաշում առարկան կտորը, օդում պտտում և մի կողմ շպրտում: Կտորի տակ ծնկի իջած մանեքեն է՝ ցնցոտիներով, հայացքը՝ կախ, ձեռքերն՝ առաջ պարզած: Որդին վախվորած հետ-հետ է քայլում, ապշահար նայում մանեքենին, ապա դահլիճին, ապա կրկին մանեքենին:
ՈՐԴԻ – (Դեպի դահլիճը, ցածր և հուզված ձայնով): Ճանաչեցի՞ք: Ո՞չ… Ես էլ առաջին պահին չճանաչեցի… Այնքա՜ն է փոխվել… Ծերացել է… Մաշվել… Գլխին մազ չի մնացել… Դեմքն ու ձեռքերը՝ վերքերի մեջ… Առանց ոտնաման… Թաթերը՝ արյունոտ և կոշտուկներով պատված… Խեղճ… Իմ խե՜ղճ… (Հանդիսատեսին): Հայրիկս է… Բայց ո՜նց է ծերացել… Հազիվ ճանաչեցի: Սպասե՛ք, լռե՛ք… Ինչ-որ բան է ասում…
Որդին մոտենում է մանեքենին, ինքն էլ ծնկի իջնում և մի քանի վայրկյան ականջ դնում: Ապա ոտքի է կանգնում այնպես, որ մանեքենն ասես Որդու առջև ծնկի իջած լինի և ոտքերը կիսագրկած: Ցածր լսվում է երաժշտությունը:
ՈՐԴԻ – Հայրի՜կ, սիրելիդ իմ հայրիկ… Ինչե՜ր ես ասում… Սրբիր աչքերդ, խնդրում եմ: Ես չեմ ուզում տեսնել քո արցունքները: Եվ ինչու՞ ես ծնկի իջել: Դու ունես իմ ողջ բարեհաճությունն ու կարեկցանքը: էլ ինչու՞ ես իմ գութն ու ներողամտությունը աղերսում: Ի՞նչ… Եվ ինչու՞ ես ասում, թե այլևս արժանի չես իմ հայրը կոչվելու: Ի՞նչ… Մեղանչե՞լ ես… Երկնքի դեմ և իմ առա՞ջ… Ինչե՜ր ես ասում, հայրիկ: Ոտքի՛ ել, խնդրում եմ: Սրբի՛ր արցունքներդ: Ես քեզ շա՜տ եմ սիրում, և ոչինչ չի կարող դույզն իսկ մեղմել իմ սերը…(Գուրգուրանքով շոյում է մանեքենի գլուխը և ուսերը):
ՈՐԴԻ – (Խիստ և հրամայաբար դիմելով դահլիճին): Ի՞նչ եք նայում: Շու՛տ արեք՝ հանե՛ք սրա պատմուճանը, լողացրեք, նոր շոր հագցրե՛ք և յուղ քսեք վերքերին: Մատանին մատը դրե՛ք, իսկ ոտքերին` կոշիկներ: Շարժվե՛ք, արագացրե՛ք: Հետո մորթե՛ք պարարտ եզը, ուտենք, խմենք և ուրախանանք, որովհետև իմ հայրը մեռած էր և կենդանացավ, կորած էր և գտնվեց: (Մեղմիկ ձայնով դիմելով հորը): Հանգստացի՜ր, հայրիկ… Հիմա արդեն դու ինձ հետ ես, և ոչինչ այլևս չպետք է հոգս և տրտմություն պատճառի քեզ… Ի՞նչ ես ասում… Սպասիր, ես ինքս էլ ծնկի իջնեմ…
Որդին ծնկի է իջնում և ականջը մետեցնում մանեքենի գլխին: Այդպես մնում է մի քանի վայրկյան, ապա ոտքի է կանգնում: Աթոռը մոտեցնում է հորը:
ՈՐԴԻ – Վե՛ր կաց, հայրիկ: Խնդրում եմ քեզ: Ես քեզ կօգնեմ…
Բարձրացնում է մանեքենին, հանում նրա ցնցոտին, մի այլ` համեմատաբար լավ բան հագցնում և տեղավորում աթոռին՝ նստած մարդու դիրքով և մեջքով դեպի հանդիսատեսը: Շոյում է մանեքենի գլուխը, ապա ձեռքը գուրգուրանքով դնում է նրա ուսին և նայում դահլիճին: Հնչում է մեղմ երաժշտությունը:
ՈՐԴԻ – Գիտեմ, հայրիկ, գիտե՜մ… (Դադար: Հետին պատին հայտնվում են նույն հոգեպարար պատկերները): Ես գիտեմ, որ դու ժամերով զրուցում ես ինձ հետ, պատմում լույս ու խավարի, երկինքների, ձիերի, ծովի ու ջրահարսերի մասին… Մարդու ոտքի ծանրությունը չտեսած հեռավոր մի մարգագետնում փթթող վայրի կակաչների մասին: Ամառվա տապի ու առաջին ձյան ճերմակ մաքրության մասին: Գիշերվա անդորրում հուրհրատող արնագույն վարդի բուրմունքի մասին ես պատմում: Պատմում ես ինձ դաշնամուրի ստեղների ու նրանց մեջ հավերժացած գաղտնի երաժշտության մասին: Ծառի տերևների ու մեղմիկ քամու մասին ես ինձ պատմում: Արևի ջերմությունից ճաքած նռան ու խաղողի քաղցրության ու թափառական աշուղի երգով կախարդված ծիրանենու մասին ես պատմում: Օվկիանոսի խորքում թաքնված մի կղզու ու գիշերվա խավարում՝ մի հնամենի պատի տակ սրտատրոփ սպասող գեղեցկուհու մասին ես պատմում ինձ, հայրիկ: (Դիմելով մանեքենին): Հանգստացի՜ր, հայրիկ… Հիմա արդեն դու ինձ հետ ես, և ոչինչ այլևս չպետք է հոգս և տրտմություն պատճառի քեզ… (Հայացքը բարձրացնում է դեպի դահլիճիճ հետին շարքերը): Գիտե՞ս՝ ես միշտ հիացել եմ քեզնով ու հպարտացել: Հիշում եմ, որ դու հացի հերթ էիր կանգնած: Դու քո ողջ կյանքում հացի հերթ ես կանգնել, թեև ամենից շատ հենց այդ հերթն էիր ատում: Ու, չնայած, որ ենթագիտակցորեն չէիր հաշտվում այն մտքին, որ որդիդ էլ պիտի կանգնի այդ նսեմացուցիչ հերթում, իրականում հասկանում էիր, որ դա այս կյանքի հրամայական պահանջն է ու բնական ընտրության պայմաններում չպարտվելու միակ ձևը: Բայց, չգիտեմ` բարեբախտաբար, թե դժբախտաբար, ես երբեք չեկա հացի հերթում քեզ փոխարինելու, թեև գլխի եմ ընկնում, թե ինչ էիր մտածում ու խորհում գորշ ու մռայլ մայթի վրա լուսացրած ցուրտ ու անլույս գիշերների ընթացքում: Գիտեմ քո ցավը, հայրի՛կ, հավատա ինձ` գիտեմ… Չէ՞ որ ես քո որդին եմ, և դու ունես իմ ողջ բարեհաճությունը…
Որդին ծոցից թաշկինակ է հանում և սրբում մանեքենի աչքերը: Թաշկինակը պահում է ձեռում:
ՈՐԴԻ – (Անկեղծ կարեկցանքով): Սրբիր աչքերդ, խնդրում եմ: Ես չեմ ուզում տեսնել քո արցունքները: Չէ՞ որ դու իմ հայրն ես: Եվ ինչու՞ ես ծնկի իջել: Դու ունես իմ ողջ բարեհաճությունն ու կարեկցանքը: էլ ինչու՞ ես իմ գութն ու ներողամտությունը հայցում: Ի՞նչ… Մոռացիր դա, խնդրում եմ… Եվ ինչու՞ ես ասում, թե այլևս արժանի չես իմ հայրը կոչվելու: Ի՞նչ… Մեղանչե՞լ ես… Երկնքի դեմ և իմ առա՞ջ… Ինչե՜ր ես ասում, հայրիկ: Դու անառակ չես… Դու իմ հայրն ես: Իմ հայրը չի կարող անառակ լինել… Հանդարտվի՜ր, խնդրում եմ… Հիմա քեզ կլողացնեն և վերքերիդ յուղ կքսեն… Եվ հաց կտան ուտելու: Ճամփից ես՝ սոված կլինես: Հիմա դու արդեն մենակ չես՝ ես քո կողքին եմ և քեզ հետ: Ես քեզ սիրում եմ, հայրիկ… Ես քեզ այնքա՜ն եմ կարոտում… Անգամ հիմա, երբ իմ կողքին ես: Թույլ տուր համբուրել քեզ, հայրիկ… (Կռանում է և համբուրում մանեքենի գլուխը և թաշկինակով սրբում աչքերը): Ահա, այսպես ավելի լավ է: Դու մի՛ անհանգստացիր: Հիմա արդեն ես քեզ հետ եմ… (Մի երկու քայլ հեռանում է՝ հայացքը դեպի պատը): Իսկ դու գիտե՞ս, թե ես ամենից շատ ինչին եմ կարոտում: (Ժպտում է): Երբե՜ք չես կռահի: (Շրջվում է դեպի հայրը): Քեզ հետ զրուցելուն: Միշտ կամ ես էի խոսում, և դու լսում էիր, կամ էլ դու էիր խոսում, ու ես լսում էի: Բայց ես երբեք չկարողացա զրուցել քեզ հետ, որ իմ հարցերը տամ քեզ և քո պատասխանները լսեմ: Ես այնքա՜ն էի ուզում, որ ինձ բարձրաձայն բառերով պատմես հեռավոր ծովի ու երկինքների, վայրի ձիերի ու հնամենի պատի տակ սրտատրոփ սպասող գեղեցկուհու մասին… Ինչու՞ դա երբեք չեղավ… Միգուցե` չհասցրեցի՞նք: Մենք կտրվեցինք իրարից` այդպես էլ չմիացած, և երևի հենց դա է պատճառը, որ ես միշտ լոկ ենթագիտակցորեն եմ ընկալում քո գոյությունը: Կարոտում եմ քեզ` առանց ըմբռնելու այդ կարոտի ծնունդն ու իմաստը, առանց հասկանալու իմ և քո շփման կարևորությունը: Պարզապես ենթագիտակցորեն կարոտում եմ քեզ, քո ձեռքերի գուրգուրանքը և քո բերանից դուրս եկող բառերը, ինչի մասին էլ որ նրանք պատմեն: Անգամ քո հայրական խստությանն եմ կարոտում: Եվ անգամ քո լռությունը. Երբ իմ կողքին ես… (Դադար): Ինձ միշտ թվացել է և հիմա էլ թվում է, որ դու հպարտ կլինեիր ինձանով` քո որդով: Բայց, ավա՜ղ, հայրիկ, այսօր ես անկարող եմ ուրախացնել քեզ… Թերևս, միայն ենթագիտակցորեն, քանի որ շա՜տ-շա՜տ հեռու եմ քեզնից, ուրիշ չափումների մեջ: Այո, ահավոր կարոտում եմ քեզ, բայց անկարող եմ մոտենալ: Եվ ի՞նչը կլցնի մեր միջի անդունդը, որքան էլ կամուրջներ գցենք ես կամ դու… Դե լա՜վ, հայրիկ, մի՛ տխրիր խնդրում եմ… Դու ունես իմ ողջ բարեհաճությունը… Ես չգիտեմ՝ չափելի՞ են արդյոք որդիական սերն ու կարոտը: Ինչ-որ բա՞ն ասացի… Այո, ճիշտ ես… Երևի միայն հոր սիրո և կարոտի հետ կարող ենք համեմատել… Գիտե՜մ, հայրիկ, գիտեմ, որ դու էլ ինձ ես կարոտում… Բայց մի տխրիր, խնդրում եմ… Մենք այնքան ենք սպասել իրար… Հիմա ոչ թե պիտի տխրենք, այլ պիտի ուրախանանք, որ միասին ենք… Դու վերադարձել ես: Դու կորած էիր և հայտնվեցիր, մեռած էիր և կենդանացար… Մի՞թե սա հրաշք չէ: (Ձեռքով ցույց է տալիս հեռու մի տեղ):Տես, արդեն սեղանի պատրաստություն են տեսնում… Հիմա միասին հաց կուտենք, գինի կխմենք և դու ինձ կպատմես… Կապ չունի, թե ինչի մասին: Ցանկացած մի բանի: Ավազի մի հատիկի կամ ջրի մի կաթիլի… Կամ էլ, երբ արդեն մի քիչ գինովնանք, միգուցե բացես սիրտդ և ինձ հեռավոր ծովերի ու վայրի ձիերի մասին պատմես: Կարմիր կակաչներով դաշտի և գիշերվա խավարում հուզմունքից տրոփող սիրատոչոր մի սրտի մասին… (Խանդաղատանքով): Իսկ ես կլսեմ քեզ: Ընթացքում հարցեր կտամ ու կըմբոշխնեմ քո ձայնն ու պատմությունները: Քո ներկայությունն ու… հենց քեզ…
Մոտենում է մանեքենին և թաշկինակով կրկին սրբում աչքերը:
ՈՐԴԻ – Լաց մի՛ եղիր, խնդրում եմ: Ես քեզ սիրում եմ: Այ, այսպես ավելի լավ է: Իհարկե, ես էլ քեզ կպատմեմ, թեև շատ բան չեմ տեսել, որ պատմեմ: Ընդամենը մի պատմություն գիտեմ, բայց դրանով արդեն ձանձրացրել եմ բոլորին: (Նայում է դահլիճին): Այո, բոլորին… Անկեղծ ասած՝ մտացածին պատմություն է: Ուրիշներից եմ լսել: Կամ էլ երազում եմ տեսել… Չեմ հիշում… (Ժպտում է): Լա՜վ, մի օր կպատմեմ… (Հեգնանքով): Մի պատմո՜ղ էլ լինեմ… Լ՞ավ ես, հայրիկ: Նստի՛ր, նստի՛ր: Վեր մի՛ կաց: Քեզ հանգստանալ է պետք: Դու շատ ես տառապել… Գիտեմ՝ անոթի ես: Շուտով մի բան կուտենք, գինի կխմենք… Մի՛ անհանգստացիր: Հիմա մենք միասին ենք: Այո, այո, քնելու տեղ էլ կունենաս: Վստահիր ինձ, և ամեն ինչ լավ կլինի: (Դադար): Իսկ գիտե՞ս ես ինչ կուզեի: Կուզեի քայլել քո քայլած տեղերով` նախ փնտրելով քո ոտնահետքերը, ապա` ինքս խավարի մեջ ճանապարհ բանալով: Կուզեի անցնել մեծ ու փոքր թագավորություններով, տեսնել մարդկանց ու զրուցել նրանց հետ: Երբեմն ինձ թվում է, որ ես շա՜տ ասելիք ունեմ նրանց, և նրանք իրենք էլ կարոտով սպասում են, որ հարություն առնի Մարգարեն իմ կերպարանքով ու փոքր-ինչ սփոփի նրանց անհուն վիշտն ու ցավը: Բայց ես դա երբեք չեմ կարող անել, հայրիկ, քանի որ չունեմ ոտքեր… (Ժպտում է): Մի՛ զարմացիր, սրանք իմը չեն: Սրանք մտացածին ոտքեր են՝ երևակայական: Քայլել, իհարկե, կարող եմ: Բայց միայն երևակայական քայլերով… Ոչի՜նչ, հոգ չէ: Կարևորը, որ իմ ենթագիտակցության մեջ ես հաշմանդամ չեմ, այլ կատարելապես առողջ: Օ՜, ո՜չ, մի կարծիր, թե ես հանդիմանում եմ քեզ: Քա՛վ լիցի, հայրիկ: Ես հավատում ու սիրում եմ քեզ, չէ՞ որ դու ունես իմ ողջ բարեհաճությունը: Դու իմ հայրիկն ես և բնավ արդարանալու պետք չունես: Ես զգում և հասկանում եմ քեզ:
(Ճեմում է բեմով): Ես գիտե՜մ, գիտեմ, որ դու չէիր ցանկանում, որ ես ապականվեմ այս աշխարհի ախտերով, ուստի համոզված չեմ` շահե՞լ եմ, թե՞ կորցրել` երկրային բարքերից ու մարդկանցից կտրված լինելով: Բայց ինչու՞ է ինձ մտատանջում երկրային մի գեղեցկուհու հեռավոր գոյությունը: (Երազանքով):Միգուցե նա ի՞նձ է սպասում… Բայց ես, ավա՜ղ, երբեք չեմ տեսնի կարոտից ջուր կտրած նրա ծով աչքերը, որովհետև ես աչքեր էլ չունեմ, հայրիկ, և ոչ էլ շուրթեր, որ համբուրեմ նրան, քանզի այդ ամենն առհավետ մնաց քո ենթագիտակցության մեջ: Բայց, գիտե՞ս, ժամանակ առ ժամանակ ես անքննին մի ջերմություն եմ զգում այնտեղ, ուր իմ շուրթերը պիտի լինեին, իսկ ոտքերս մղկտում են այդ հեռավոր գեղեցկուհու գիրկը վազելու ցանկությամբ, բայց ես լռելյայն զսպում եմ ինձ խորթ մարմնական պահանջներս ու դարձյալ ամփոփվում այնտեղ, ուր չի կարող թափանցել փորձիչը: (Կանգ է առնում և շրջվում մանեքենի կողմը):Բայց բացատրի՛ր ինձ, հայրիկ, դու, որ անջրպետել ես ինձ գայթակղությունից ու մեղքից, էլ ինչու՞ են ինձ տանջում ափսոսանքն ու կարոտը: Մի՞թե ես էլ այստեղ` քո ենթագիտակցության մեջ, պիտի տառապեմ նրանից, ինչից դու տառապել ես քո գիտակցականում…
Մոտենում է մանեքենին, գրկում և շոյում գլուխը:
ՈՐԴԻ – Հայրի՜կ, հայրի՜կ, նորից նույնն ես կրկնում, թե այլևս արժանի չես իմ հայրը կոչվելու… Ի՞նչ: Մեղանչե՞լ ես… Հայրի՜կ, ինչե՜ր ես ասում: Դե ոտքի՛ ել: Դու գիտես, որ ունես իմ կարեկցանքն ու բարեհաճությունը, ուստի ի՞նչը կարող է մեղմել իմ սերը: Սրբի՛ր աչքերդ, խնդրում եմ: Ես չեմ ուզում տեսնել քո արցունքները: Ուզում եմ նայել քեզ խանդաղատանքով ու հպարտությամբ: Չէ՞ որ դու իմ հայրն ես:
Որդիական ժպիտը երեսին՝ թաշկինակով սրբում է մանեքենի աչքերը: Քայլում է դեպի բեմի հետնամասը, նստում և մատով ինչ-որ բան նկարում հատակին: Մի քանի վայրկյան լուռ է:
ՈՐԴԻ – (Շարունակելով հատակին մատով նկարել): Ես հասկանում եմ քեզ ու գիտեմ, որ ես իմ այսօրվա ունեցածով ու չունեցածով լրիվ պարտական եմ քեզ, քո սիրուն ու բարությանը: Ես զերծ եմ մնացել այս աշխարհի իշխանի որոգայթներից, և դարձյալ` շնորհիվ քեզ:
Բոլոր լույսերը հանգում են: Միայն մի ճառագայթ է վերևներից ընկնու Որդու վրա:
ՈՐԴԻ – (Լույսին նայելով և կկոցելով աչքերը): Ես չե՜մ տեսել Լույսը… (Ճառագայթը մարում է և բեմը թաղվում է խավարի մեջ: Շարժապատկերները ևս անհետանում են: Սրտի բաբախյուն է լսվում): Բայց, փոխարենը, Խավարն էլ չեմ ճանաչում:
Որդին մի մոմ է հանում գրպանից, լուցկով վառում և դնում բեմին՝ հանդիսատեսին մոտ, այնպես, որ մի քիչ լուսավորվի իր երեսը: Երաժշտությունը մեղմ հնչում է:
ՈՐԴԻ – (Ձայնի ելևէջները տատանվում են՝ ուրախությունից մինչև թախիծ և հակառակը): Այո՛, ես չեմ խարխափել Խավարում, բայց, ավա՜ղ, Լույսի քաղցրությունն էլ չզգացի: Ես չճանաչեցի Երկինքը, բայց Երկիրն էլ չտեսա: Չզգացի ձիու մարմնի հևքն ու չլսեցի նրա մեծ սրտի բաբախյունը: Չտեսա հեռավոր մարգագետնում փթթող կակաչները, բայց և չիմացա, որ մարդու արյունն էլ այդ կակաչների գույնն ունի: Չնեղվեցի ամառվա տապից, բայց և չամաչեցի սև մրով պղծված ձյան ճերմակ մերկությունից: Չճաշակեցի գիշերվա անդորրում հուրհրատող Վարդի բուրմունքը, և իմ մատները երբեք չդիպան դաշնամուրի կախարդական ստեղներին: Չքայլեցի աշնան թափած տերևների ու ծովի վրայով: Չնստեցի Վարդապետի երգով դյութված ծիրանենու տակ, իսկ շուրթերս երբեք չվայելեցին ո՛չ արևի ջերմությունից ճաքած նուռն ու խաղողը, և ո՛չ էլ կնոջ առեղծվածային համբույրը: Ու իմ աչքերը երբեք չտեսան գիշերվա խավարում տրոփող սրտով քեզ սպասող գեղեցկուհու աչքերը` այն կնոջ աչքերը, որը կարող էր իմ մայրը լինել ու գուրգուրել մազերս իր սիրող մատներով… (Դիմելով հանդիսատեսներին): Կարծում եք՝ մեռե՞լ եմ: Ոչ, չեմ մեռել… (Դադար): Ես անգամ չեմ էլ ծնվել… Ես չկամ…
Լույսերը վառվում են: Որդին զարմացած վեր է կենում նստած տեղից, հանգցնում մոմը, թաշկինակով սրբում աչքերը, նայում հանդիսատեսներին:
ՈՐԴԻ – (Դիմելով հանդիսատեսներին): Կարծում եք՝ մեռե՞լ եմ: Ոչ, չեմ մեռել… (Դադար): Ես անգամ չեմ էլ ծնվել… Ես չկամ… Ասում եք՝վայրի կակաչնե՞ր: Չեմ տեսել… Գեղեցկուհի մի կի՞ն… Չգիտեմ: Երևի առասպել է: Վայրի ձիե՞ր: Հմմ… Չեմ տեսել: Դուք տեսե՞լ եք… Ուրեմն` պատմեք ձեր զավակներին: Պատմեք վայրի կակաչների, սիրատոչոր գեղեցկուհու և վայրի ձիերի մասին… Դուք ավելի լավ գիտեք, քան ես… Դուք, միգուցե, տեսել եք: Ես չեմ տեսել, որովհետև աչքեր չունեմ: Ես չեմ լսել, որովհետև ականջներ էլ չունեմ: Եվ վարդի հոտը չեմ առել: Որովհետև քիթ էլ չունեմ: Եվ կնոջ մախմուր մաշկը չեմ զգացել, որովհետև մատներ էլ չունեմ… Եվ արցունքների ու գինու համն էլ չգիտեմ, քանի որ ոչ բերան ունեմ, ոչ էլ լեզու… Ես չկամ…
Մի պահ տխուր ժպիտով նայում է, ապա շրջվում է և մոտենում մանեքենին: Որդիական մեղմ ժպիտով շոյում է նրա գլուխը:
ՈՐԴԻ – Որովհետև դու, հայրիկ, գթացիր և չծնեցիր ինձ, որ ես չտառապեմ հացի անծայրածիր հերթում… (Դադար): Գիտե՜մ, հայրիկ, գիտեմ, որ դու ինձ սիրում ես, և այնքա՜ն մեծ է քո սերը, որ չունեցար ինձ… (Դադար): Ի՞նչ: Ուզու՞մ ես կանգնել: Ես քեզ կօգնեմ: (Զգուշորեն ոտքի կանգնեցնում մանեքենին): Այ այսպես, հայրիկ: Հանգիստ, մի՛ շտապիր: Հանգիստ… Շատ լավ է: (Ուղղում և խնամքով հարդարում է մանեքենի պատմուճանը: Մատներով շտկում է մազերը): Այո, շուտով հաց կուտենք և գինի կխմենք: Ամեն ինչ լավ կլինի, հայրիկ: Հիմա դու կարող ես հանգիստ լինել: Չէ՞ որ մենք արդեն միասին ենք: Լաց մի՛ եղիր, հայրիկ, ես քեզ սիրում եմ ու հասկանում:
Հետևի պատին կրկին հայտնվում են նույն հոգեպարար շարժապատկերները և հնչում է նույն հոգեպարար մեղեդին: Լուսապատկերներն ընկնում են նաև Որդու և մանեքենի վրա: Մի քանի վայրկյան Որդին հետևում է պատկերներին, ապա փղձկում է, ծնկի իջնում և գրկում մանեքենի ոտքերը: Լուսապատկերներն անհետանում են: Միայն մի ճառագայթ հեռվից լուսավորում է մանեքենին և Որդուն: Երաժշտությունն իջնում է, բայց չի ընդհատվում:
ՈՐԴԻ – (Հոգու ցավից գրեթե ոռնալով): Բայց ասա՛ ինձ, հայրիկ, բացատրի՛ր, ինչու՞ է ինձ տանջում քեզնից հեռանալու և կրկին քո գիրկը վերադառնալու անհագ ցանկությունը: Ինչու՞ ես չեմ կարող ծնկի գալ քո առջև և շշնջալ. «Հայր, մեղանչեցի Երկնքի դեմ և քո առաջ և այլևս արժանի չեմ քո որդին կոչվելու… Ես այնքա՜ն եմ կարոտում քեզ… Ես այնքա՜ն եմ ուզում, որ դու գրկես ինձ ու համբուրես, հայրի՜կ, այնքա՜ն եմ ուզում: Մի՞թե դա երբեք չի լինելու, հայրիկ»…
Երաժշտության ուղեկցությամբ լույսը դանդաղորեն մարում է, և բեմը թաղվում է խավարի մեջ:
(ՎԱՐԱԳՈՒՅՐ)
Փետրվար 2022թ.