Դրամա՝ երեք արարով
Գործող անձինք՝
ԶԻՆՎՈՐ – նույն ինքը՝ Կայեն
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – նույն ինքը՝ Աբել
ԱՐԱՐ ԱՌԱՋԻՆ
Մթնշաղ է: Լսվում է ամպրոպի ձայնը: Բեմի խորքից ներս են մտնում շղթայակապ կալանավորն ու նրան հսկող զինվորը: Երկուսն էլ հոգնած են ու անտարբեր ամեն ինչին: Գրեթե նույն հագուստով են: Միակ տարբերությունը զինվորի ձեռքի հրացանն է: Մոտենում են բեմը կիսող պատին, որն իրականում փշալարերով իրար միացած երկու սյուներ են: Դրա աջ և ձախ կողմերում պարզունակ քնատախտակներ են: Ավտոմատիզմի հասած շարժումներով կալանավորը մեկնում է ձեռքերը, զինվորն անջատում է ձեռնաշղթաները, կալանավորն անցնում է իր բանտախուցը, զինվորը կողպում է դուռը, և գրեթե միաժամանակ նստում են ամեն մեկն իր քնատախտակներին: Կայծակի փայլատակումը լուսավորում է բեմը, և կրկին ամպրոպի ձայնն է ողողում դահլիճը: Զինվորը մի գլանակ է հանում գրպանից, վառում ու փռվում քնատախտակին: Կալանավորը գրեթե անտարբեր նրա շարժումներին է հետևում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ինձ էլ չե՞ս հյուրասիրի:
Զինվորն, ասես անակնկալի գալով ու հիշելով դրացու մասին, դանդաղորեն վեր է կենում, մոտենում կալանավորի ճաղադռնակին, մի անգամ էլ է ներքաշում իր գլանակից ու, մնացորդը մեկնելով կալանավորին, վերադառնում է իր տեղը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (ագահորեն ներքաշելով գլանակը): Շնորհակալ եմ, եղբայր:
ԶԻՆՎՈՐ – (կրկին մեկնվելով քնատախտակներին ու իր համար մի նոր գլանակ կպցնելով): Ինչու՞ ես ինձ եղբայր անվանում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (թեթև ծիծաղով): Եթե չեմ սխալվում՝ անունդ Կայեն է, չէ՞:
ԶԻՆՎՈՐ – Այո, բայց դա քեզ իրավունք չի տալիս ինձ «եղբայր» կոչել: Գիտես՝ կանոնակարգով արգելված է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Իհարկե գիտեմ: Բայց զավեշտականն այն է, որ իմ անունն էլ Աբել է:
ԶԻՆՎՈՐ – Հետո ի՞նչ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դու երևի երբեք չես լսել Կայենի և Աբելի պատմությունը:
ԶԻՆՎՈՐ – Երբեք չեմ լսել: Պատմի՛ր: Միևնույնն է ՝ քունս չի տանում: Դուք՝ կալանավորներդ հետաքրքիր պատմություններ գիտեք:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե՜, դա պատմություն էլ չէ, այլ մի հին զրույց կամ, միգուցե, առասպել: Ո՞վ գիտե… Ժամանակին երկու եղբայր կային՝ Կայեն և Աբել: Կայենը ռանչպար էր, իսկ Աբելը՝ խաշնարած: Նրանք մի հորից ու մի մորից էին: Ու մի օր էլ որոշեցին իրենց ունեցածից ընծաներ մատուցել Աստծուն:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ դա ո՞վ է: Նրանց հա՞յրը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե՜… Մոտավորապես՝ այո:
ԶԻՆՎՈՐ – Հետո՞:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կայենն ընտրեց երկրի տված լավագույն պտուղները՝ մրգեր, բանջարեղեն, հատապտուղներ: Իսկ Աբելն իր հոտի լավագույն ոչխարներից առանձնացրեց: Ու նրանք առանձին-առանձին ընծաներ մատուցեցին Աստծուն: Բայց Աստված Աբելի ընծաները հավանեց, իսկ Կայենինը մերժեց: Կայենը դրանից շատ ազդվեց ու կախեց երեսը: Աստված, տեսնելով Կայենի վիճակը, հարցրեց՝ ինչու՞ ես բարկացել ու կախել երեսդ: Չէ՞ որ, եթե բարի լինես, այն կբարձրանա, ու չես խուսափի աչքերիս նայել: Բայց, եթե բարի չլինես, իմացի՛ր, որ մեղքը քեզ մոտ է ու փափագում է քեզ: Բայց դու՛ իշխիր նրա վրա ու մի՛ թող, որ նա տիրանա քեզ:
Կայենը լսեց խրատը, բայց ոչինչ չպատասխանեց, այլ գնաց իր գործին: Մի օր էլ այնպես ստացվեց, որ նա եղբոր հետ դաշտում էր: Այդ պահին նախանձն ու ամբարտավան սիրտը կրկին գլուխ բարձրացրին նրա մեջ, ու նա սպանեց եղբորը: Այդ տեսնելով՝ Աստված հարցրեց նրան՝ ու՞ր է քո եղբայր Աբելը: Կայենը՝ տակավին ներքուստ եռալով կամ էլ, ո՞վ գիտե, ցանկանալով մի կերպ խույս տալ անխուսափելի պատժից, պատասխանեց՝ չգիտեմ, մի՞թե ես եղբորս պահապանն եմ: Եվ Աստված ասաց՝ ի՜նչ ես արել, քո եղբոր արյան ձայնը երկրից բողոքում է ինձ: Որեմն՝ անիծյալ լինես երկրի վրա, որ իր բերանը բանաց՝ եղբորդ արյունը քո ձեռքից ընդունելու: Երբ երկրի վրա գործ անես՝ նա այլևս արդյունք չտա քեզ, այլ նրա վրա աստանդական ու թափառական լինես:
Կայենը՝ լիովին հուսահատ ու մոլոր, դիմեց Աստծուն ու ասաց՝ իմ մեղքն ավելին է, քան թողությունը: Այսօր դու արտաքսեցիր ինձ երկրի վրայից, ու ես այսուհետև պիտի թաքնվեմ քեզանից, անտուն ու թափառական դառնամ, և ինձ գտնող յուրաքանչյուր ոք կցանկանա սպանել ինձ: Այս լսելով՝ Աստված ասաց՝ ով որ Կայենին սպանի՝ նրանից յոթնապատիկ վրեժ կառնվի: Եվ Աստված նշան դրեց Կայենի վրա, որ բոլորը ճանաչեն նրան, ու ոչ ոք չսպանի նրան, եթե ինչ-որ տեղ հանդիպի: Իսկ Կայենը լքեց այդ տեղերը ու տեղափոխվեց արևելքում գտնվող ինչ-որ երկիր: Ասում են՝ դրանից հետո նա ամուսնացել է, զավակ ունեցել ու մի քաղաք կառուցել: Բայց դա արդեն էական չէ: Սա է այդ հին պատմությունը, որ լսել եմ մորիցս:
Միառժամանակ լռություն է տիրում: Միայն ամպրոպի որոտն ու անձրևի ձայնն են լսվում:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ ինչու՞ հայրը չընդունեց Կայեն որդու նվերները: Նա անկեղծ սրտո՞վ չէր մատուցում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ: Դրա մասին մայրս ինձ ոչինչ չի ասել: Ես պարզապես հիշեցի այս հին պատմությունը, քանի որ ինչ-որ խորհրդավոր բան կար մեր հանդիպման մեջ: Ընդունիր, որ ամեն օր չեն Աբել և Կայեն անունով մարդիկ հանդիպում իրար, այն էլ՝ այսպիսի պայմաններում:
ԶԻՆՎՈՐ – Թերևս: (վեր է կենում պառկած տեղից ու մոտենում ճաղավանդակին): Վերցրու՛ այս կիսատ տուփն ու լուցկին: Հույս ունեմ՝ պատժախուցը չես հրկիզի:
Կալանավորն աճապարանքով վերցնում է զինվորի մեկնած նվերները՝ կարծես վախենալով, որ վերջինս կարող է հանկարծ փոշմանել ու հետ վերցնել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Շնորհակալ եմ, շնորհակալ… Դու չես ուզում, որ քեզ «եղբայր» անվանեմ, բայց քո արածն, հիրավի, եղբայրական արարք էր: Իսկ դու ունե՞ս:
ԶԻՆՎՈՐ – Ունեմ, մի անհանգստացիր: Եվ խնդրում եմ՝ առանց բարոյախոսության: Զզվում եմ դրանից: Հատկապես, որ վերջին ունեցածս չէր, որ տվեցի քեզ: Իհարկե, էլի ունեմ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կեցցե՛ս, Կայեն: Չի՛ կարելի վերջին ունեցածը տալ: Դրանով դու ինքնըստինքյան կդրդեիր ինձ վերցնել քո վերջին ունեցածը: Իսկ ես դա չեմ ուզում: Դա իմ կողմից տմարդություն կլիներ:
ԶԻՆՎՈՐ – (կրկին մեկնվելով քնատախտակներին): Իսկ ինչու՞ չի կարելի վերջին ունեցածը վերցնել: Դա ի՞նչ է, բարոյախոսությու՞ն: Խնդրեցի, չէ՞…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ոչ մի բարոյախոսություն: Ո՛չ մի դեպքում: Շան բաժին թող դառնա բարոյախոսությունը: Իմ ասածը կյանքի ճշմարտություններից է: Լավ չէ մարդուց վերցնել նրա վերջին կտորը:
ԶԻՆՎՈՐ – Թող չտա: Չէ՞ որ կարող էի և չտալ…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Իհարկե: Բայց ընդունիր, որ շատ ավելի դժվար է վերջին ունեցածը տալը: Ունեցածից բաժին հանել, ըստ էության, բոլորն էլ կարող են: Սակայն վերջինը տալը քչերին է հատուկ: Դրա համար ուրիշ մարդկային հատկանիշներ են պետք, ուրիշ մոտեցում:
ԶԻՆՎՈՐ – Հիմարություն չէ՞ վերջին ունեցածն ուրիշին տալը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Հիմարություն չէ: Դրանից դու ավելի ես հարստանում: Հոգով, իհարկե:
ԶԻՆՎՈՐ – (քմծիծաղով): Իրո՞ք: Դու տարօրինակ բաներ ես ասում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ե՞ս: Օրինակ…
ԶԻՆՎՈՐ – Դե, օրինակ, քո այդ մտացածին պատմությունը եղբայների մասին: Չգիտեմ՝ ով է մոգոնել այն, բայց մի բան ակնհայտ է՝ հայրն անիրավացի վարվեց Կայենի հետ: Կարծես հենց ինքն, անուղղակիորեն իհարկե, դրդեց նրան սպանել եղբորը, իսկ հետո դաժանորեն պատժեց նրան: Հայրը չպետք է այդպես վարվեր:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դա փորձություն էր:
ԶԻՆՎՈՐ – Փորձությու՞ն: Ինչի՞ համար: Ի՞նչ է՝ Կայենը առիթ էր տվել կասկածելու հոր հանդեպ իր սիրու՞ն: Ո՞վ շահեց այդ ամենից: Աբե՞լը: Ո՛չ, նա սպանվեց: Կայե՞նը: Կրկին՝ ոչ: Նա դատապարտվեց հավերժական դեգերումների ու մեղքի ծանրության տակ մաքառելու: Նույնիսկ փրկության ու մեղքը քավելու հույս էլ չստացավ: Հայրը շահե՞ց: Կասկածում եմ: Եղբայրները երևի հաշտ ու խաղաղ ապրում էին կողք-կողքի մինչև այդ չարաբաստիկ օրը, երբ խռովվեց նրանց անվրդով կյանքն ու աշխատանքը: Ի՜նչ ուզում ես ասա՝ մի բան շինծու ու կեղծ է այս պատմության մեջ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ, չգիտեմ… Մի բան էլ էր ասում մայրս՝ մի՛ չարախոսիր քո հորը:
ԶԻՆՎՈՐ – (տարակուսանքով): Հմ…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Եվ մի՛ դատիր, որ ինքդ չդատվես:
ԶԻՆՎՈՐ – Հանգստացի՛ր: Ես ո՛չ դատում եմ, ո՛չ էլ չարախոսում: Պարզապես ցանկանում եմ հասկանալ պատմածդ: Եվ, որքան էլ որ մտածում եմ, չեմ հասկանում՝ ո՞րն էր Կայենի մեղքը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Նրա սրտում չարություն կար, որը նա չկարողացավ վանել իրենից: Նախանձ և չարություն:
ԶԻՆՎՈՐ – Մի բան խառնում ես: Նախանձն ու չարությունը արդեն հետո ի հայտ եկան, երբ նրա հայրը (Աստվա՞ծ, հա՞) մերժեց իր տղայի ընծաները: Ուրեմն՝ կատարվածի պատճառը հոր մեջ է պետք փնտրել: Եթե Աբելի ընծաները մերժվեին, նա էլ, թերևս, նույն իրավիճակում կհայտնվեր և հենց ինքը եղբայրասպան կդառնար: Համաձայն չե՞ս:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (մի պահ լռելուց հետո): Միգուցե: Դժվար է գլուխ հանել: Հնարավոր է` դու ճիշտ ես մեկնաբանում: Ամեն դեպքում մեզ հայտնի չէ Աստծո մտադրությունը:
ԶԻՆՎՈՐ – Ես կասեի՝ դիտավորությունը: Ծնողները հաճախ տարօրինակ բաներ են անում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կարելի է և այդպես ասել:
Կրկին լռություն է տիրում: Զինվորի շնչառությունը խորանում ու խռմփոցի է վերածվում: Կալանավորն ինքն էլ կուչ է գալիս քնատախտակի ծայրին, գրկում ծնկներն ու հայացքն ուղղում պատուհանից դուրս: Բեմում աստիճանաբար մարում են լույսերը:
ԱՐԱՐ ԵՐԿՐՈՐԴ
Դարձյալ մթնշաղ է: Եվ դարձյալ լսվում է ամպրոպի ձայնը: Կրկնվում է նույն պատկերը՝ բեմի խորքից ներս են մտնում շղթայակապ կալանավորն ու նրան հսկող զինվորը: Երկուսն էլ դարձյալ հոգնած են ու անտարբեր ամեն ինչին: Մոտենում են բեմը կիսող պատին: Զինվորն անջատում է կալանավորի ձեռնաշղթաները: Վերջինս անցնում է իր բանտախուցը, զինվորը կողպում է դուռը, և գրեթե միաժամանակ նստում են ամեն մեկն իր քնատախտակներին: Կայծակի փայլատակումը լուսավորում է բեմը, և կրկին ամպրոպի ձայնն է ողողում դահլիճը: Զինվորը մի գլանակ է հանում գրպանից, վառում ու փռվում քնատախտակին:
ԶԻՆՎՈՐ – (ծուխը ներս քաշելով և դիմելով կալանավորին): Ծխելու բան ունե՞ս:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (գոհունակությամբ): Իհա՛րկե: Թաքցրել էի տախտակների տակ: Այս գիշեր հաստատ կհերիքի ինձ: Ի՞նչ է՝ քունդ չի՞ տանում:
ԶԻՆՎՈՐ – Ոչ, թեև շան պես թրջված ու հոգնած եմ: Տեսնես մի օր այս նզովյալ անձրևը վերջանալու՞ է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Իհարկե վերջանալու է: Ինչն ունի սկիզբ, ունի նաև վերջ:
ԶԻՆՎՈՐ – (թեթև հեգնանքով): Դա է՞լ է մայրդ ասել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (ծիծաղելով): Իսկ գիտե՞ս անձրևն ինչով է վերջանալու:
ԶԻՆՎՈՐ – Ուժ չունեմ կռահելու: Ինչո՞վ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ձնով: Աշնանը միշտ էլ ձմեռն է հաջորդում: Գոնե՝ այս լայնությունների վրա:
ԶԻՆՎՈՐ – Դա ճիշտ է… (կարճատև դադար տալով): Լսիր, իսկ դու ինչի՞ համար ես այստեղ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (զարմացած): Այսի՞նքն:
ԶԻՆՎՈՐ – Ասում եմ՝ ինչպե՞ս հայտնվեցիր ճաղերի ետևում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ախր դու ինքդ բերեցիր ինձ այստեղ…
ԶԻՆՎՈՐ – Դե դա չեմ ասում… Ինչպե՞ս հայտնվեցիր այստեղ՝ ճամբարում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դա քեզ իրո՞ք հետաքրքիր է:
ԶԻՆՎՈՐ – Այո, այլապես չէի հարցնի: Թեև կարող ես և չպատասխանել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ոչ: Ինչու՞: Պարզապես մտածեցի, թե իմիջիայլոց ես հարցնում:
ԶԻՆՎՈՐ – Դրա հավեսը չունեմ: Ոչ էլ՝ անձնական գործդ կարդալու:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Բայց դու ամեն օր լսում ես իմ հոդվածների համարները:
ԶԻՆՎՈՐ – Հոդվածը՝ հոդված… Ու ոչ էլ լսում եմ… Դու ինձ իրական պատմությունն արա:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե, կարճ ասած՝ զանազան մեղքերի կամ, ինչպես իրավաբաններն են ասում, մարդկության և մարդկայնության դեմ կատարած հանցավոր ոտնձգությունների համար:
ԶԻՆՎՈՐ – Եվ, որո՞նք են դրանք՝ այդ ոտնձգությունները…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Օրինակ՝ գողությունը…
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ ի՞նչ էիր գողացել: Ոսկի՞:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չէ հա՜, ոսկի՜… Հո չասացի՜ր… Ոսկին ինչի՞ս է պետք:
ԶԻՆՎՈՐ – Ինչպե՞ս թե: Ոսկին ոսկի է…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Եթե հիմա այս վանդակիս ճաղերը ոսկուց լինեին՝ ես դրանից ավելի հարու՞ստ կլինեի: Չէ, դա փուչ բան է: Ես ավելի կարևոր բան էի գողացել՝ մի փոր հաց:
ԶԻՆՎՈՐ – (զարմանալով): Հա՞ց: Մի փոր հա՞ց: Եվ դրա համար քեզ ուղարկել են այստե՞ղ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Այո, հենց դրա համար:
ԶԻՆՎՈՐ – (քահ-քահ ծիծաղելով): Բայց ինչու՞ էիր գողացել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Իսկապես չգիտե՞ս, թե՞ ծաղրում ես ինձ:
ԶԻՆՎՈՐ – Գաղափար չունեմ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ես քաղցած էի:
ԶԻՆՎՈՐ – Քաղցա՜ծ… Եվ դրա համար քեզ բանտարկեցի՜ն…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Այո: Չնայած, ես այլ կերպ կարտահայտվեի՝ ինձ պատերի ու փշալարերի մի կողմից պարզ տեղափոխությամբ մյուս կողմն են փոխադրել: Պատկերացնու՞մ ես՝ Քրիստոսից քսան դար անց ես քաղցած էի: Բայց ոչ ոք ինձ հաց չտվեց, իսկ խնդրել ամաչում էի: Ինչքա՞ն կարելի է խնդրել:
ԶԻՆՎՈՐ – Կարող էիր հորիցդ խնդրել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ի՞նչ հայր, Կայեն: Ես հայր չեմ տեսել: Դեռ չէի ծնվել, երբ նա թողել-հեռացել է ինձանից: Կամ, միգուցե, սպանել են… Չգիտեմ: Ամեն դեպքում նա չկար իմ կողքին: Այլապես՝ երևի թե կխնդրեի: Ինչևէ, հաց չկար, ուստի ես որոշեցի այն գաղտնի վերցնել: Իսկ դա քրեագիտության մեջ «գողություն» է կոչվում՝ դրանից բխող տխուր հետևանքներով: Մինչդեռ, ես գայլի պես քաղցած էի: Հայացքս մթագնել էր, ուղեղս եռում էր, իսկ գիտակցությունս խամրել էր: Սակայն մի բան այնուամենայնիվ հասկանում էի՝ եթե ես այդ պահին սովից մահանայի, ապա դա ոչնչով արդարացված չէր լինելու: Մի՞թե մի փոր հացը համադրելի է մարդու կյանքի հետ…
ԶԻՆՎՈՐ – Չգիտեմ… Հաճախ հազարավոր մարդկանց փուչ կյանքը մի կտոր քարթու հաց էլ չարժի:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե իհարկե… Ի՜նչ մարդու կյանք, ի՜նչ բան… Այսօր կա, վաղը չկա… Բայց, եթե լուրջ խոսենք, ավելի շուտ հացն է մարդու համար, քան մարդը՝ հացի: Երևի պետք էր, որ ես գողանայի այդ հացը, ուտեի, որ չսատկեի սովից, այլ կենդանի մնայի ու ապրեի այս օրերը՝ այս անգամ՝ փշալարերի հակադիր կողմում: Մինչդեռ մի ժամանակ (երևի չես հավատա), ես էլ քո կողմում էի: Արևոտ մի օր, ցորենի ոսկե անծայրածիր մի արտում վազվզում էի ու հորս փնտրում… Բայց նա չկար ու չկար… Ինչու՞ իմ հայրը լքեց ինձ… Ես այնքա՜ն կուզեի, որ նա խոսեր ինձ հետ: Ես այնքա՜ն եմ զգացել նրա պակասը…
ԶԻՆՎՈՐ – (որոշ դադարից հետո): Իսկ հիմա դժբախտ ես երևի… Տանջվում ես…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ… Ի վերջո՝ ի՞նչ տարբերություն, թե փշալարերի ու պատերի որ կողմում ես գտնվում: Չէ՞ որ այդ պարզագույն փոխատեղումից նրանք չեն վերանա: Դժբախտությունը փշալարերի այս կամ այն կողմում գտնվելը չէ, այլ ընդհանրապես դրանց գոյությունն այս աշխարհում:
ԶԻՆՎՈՐ – (հեգնանքով): Իսկ դու առանց փշալարերի աշխարհ է՞լ գիտես:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ: Դրանք միշտ եղել են ու, կարծում եմ, միշտ էլ լինելու են: Դրանք արդարացնում են մեր խղճուկ գոյությունը:
Երկուսն էլ լռում են: Ականջ դրած անձրևի բարակ ձայնին՝ ամեն մեկն իր մտքերի հետ է: Հետո, կարծես մի անձայն հրամանով, միաժամանակ մի-մի գլանակ են վառում:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ հիմա քաղցած չե՞ս: Մոտս բան-ման կա…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չէ, շնորհակալություն, կերել եմ: Հենց դա է ասացս: Փշալարերի հովանու տակ քեզ ավելի ապահով ես զգում: Ամեն դեպքում՝ սովից հաստատ չես մեռնի: Դա փրկություն է: Կատարելության հասնող մի քավություն:
ԶԻՆՎՈՐ – Փաստորեն, դու սիրու՞մ ես փշալարերը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կարող ես այդպես էլ ասել, թեև, իմ կարծիքով, դրանք մեր զգացմունքներից ու իմացությունից վեր են: Դրանք աստվածների պես հավերժական են՝ անկախ նրանից սիրու՞մ ենք, թե՞ ատում:
ԶԻՆՎՈՐ – Կարծես սկսում եմ հասկանալ քեզ: Ասում ես՝ ի՞նչ է անունդ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Աբել: Մայրս է կնքել ինձ այդ անունով:
ԶԻՆՎՈՐ – Աբել… Հետաքրքիր անուն է… (կարճատև դադարից հետո): Գիտե՞ս, Աբել, մի անգամ էլ ես եմ գողություն արել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (Թեթև ծիծաղով): Դու՞ էլ էիր քաղցած:
ԶԻՆՎՈՐ – Մի՛ հեգնիր: Չէ՞ որ ես անկեղծ եմ քեզ հետ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կներես: Շարունակիր, խնդրում եմ:
ԶԻՆՎՈՐ – Իմ գողացածը հաց չէր, և ոչ էլ փող կամ ոսկի: Կարծում եմ՝ դա շատ ավելի թանկ բան էր: Չնայած՝ ո՞վ կարող է համեմատել ու ասել, թե ի՞նչն է ավելի թանկ ու կարևոր:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Միայն դու ինքդ:
ԶԻՆՎՈՐ – Ինչպե՞ս թե, ես էլ կարծում էի, թե դա դատավորների գործն է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ո՞ր դատավորների, Կայեն, ո՞ր… Փշալարերի ա՞յս, թե՞ այդ կողմի: Ես բազում դատավորների եմ ճանաչում: Նրանք արտաքնապես շատ տարբեր են՝ մաշկի գույնով, սեռով, տարիքով, և այլն: Իսկ հիմնականում երկու տեսակ են՝ մի կեսի անունը Կայեն է, իսկ մյուսինը՝ Աբել: Ուրիշ տարբերություն ես անձամբ չեմ նկատել: Ի դեպ, դատավորների գոյությունն էլ միայն փշալարերով է արդարացված: Չլինեին փշալարերը՝ չէին լինի և այդ անհաշիվ դատավորները: Առանց փշալարերի նրանց գոյությունն անիմաստ ու անհեթեթ է: Նրանց կյանքն ու գործունեությունը լոկ մի իմաստ ունի՝ մարդկանց խայտաբղետ բազմությունը երկու մասի տրոհել ու համամասնորեն բաշխել պատերի այս ու այդ կողմում: Այլապես պատերն ու փշալարերը չէին հանդուրժի ու կոչնչացնեին «դատավոր» կոչվող այդ ստահակներին:
ԶԻՆՎՈՐ – Դու կտրեցիր մտքիս թելը…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Քո գողության մասին էիր պատմում:
ԶԻՆՎՈՐ – Այո… Լեզուս էլ չի պտտվում ասել… Ես գողացել եմ եղբորս անունը: Նա քաջ էր ու հաջողակ, և քեզ պես հետաքրքիր պատմություններ գիտեր: Ես միշտ հիացմունքով էի նայում նրան ու մի քիչ նախանձում: Ուզում էի նմանվել նրան, սակայն նրա ողջ տաղանդը բնատուր էր, և ես անկարող էի թեկուզ նրա հարյուրերորդ մասի պես լինել: Նա մեռավ կալանավայրում: Մարմինն այդպես էլ չգտանք… Եվ, քանի որ որևէ նյութական հարստություն չուներ, ես որոշեցի նրա անունը ժառանգել: Այսինքն՝ գողացա կամ էլ յուրացրեցի:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ուզում ես ասել, որ Կայենը եղբո՞րդ անունն է:
ԶԻՆՎՈՐ – Արդեն իմն է: Կայենը ես եմ: Այդ գողությունից հետո ես սկսեցի նմանվել իմ նոր անվանը: Մոռացա մահացած եղբորս ու տարիների ընթացքում ինքս Կայեն դարձա: Եվ հիմա միայն հիշեցի նրան ու իմ մեղքը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Բայց մի բան, կարծես, տակավին մորմոքում է քեզ…
ԶԻՆՎՈՐ – Այո, դու ճիշտ նկատեցիր: Մեղքի զգացումը չի լքում ինձ: Ննջում է իմ մեջ, բայց երբեմն էլ զարթնում է ու կեղեքում խիղճս:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե լա՜վ, հանգստացի՛ր: Ոչ ոք չի կարող դատապարտել քեզ դրա համար: Մնում է՝ ինքդ հաշտվես քեզ հետ: Ինչ-որ իմաստով դա գողություն էլ չէ, այլ մի պարզ անվանափոխություն:
ԶԻՆՎՈՐ – (բորբոքվելով): Մի՛ փորձիր մխիթարել ինձ: Ես վերցրել եմ մի բան, որն իմը չէր: Ընդ որում՝ վերցրել եմ առանց թույլտվության: Մի՞թե դա գողություն չէ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ամեն դեպքում՝ դու ինքդ ես քո դատավորը: Եթե ուզում ես ինքդ քեզ գող հռչակել, ապա ժամանակ մի՛ կորցրու: Գոնե կլսես դատավճիռդ ու կխաղաղվես: Բայց և կարող ես արդարացնող դատավճիռ կայացնել ու գործն ավարտել ինքնահաշտեցմամբ: Թե՞ հույս ունես ավելի արդարացի դատավոր գտնել, քան ինքդ ես քեզ համար: Դա վախկոտ հոգու մոլորություն է: Բայց չէ՞ որ դու վախկոտ չես, Կայեն: Դու քաջ զինվոր ես: Ուժե՛ղ եղիր:
Լռություն է տիրում: Զինվորը իր կողմի պատուհաինից դուրս է նայում: Կալանավորը մատներով անշտապ համրում է տուփի մեջ մնացած գլանակները, ապա հայացքը շրջում դեպի իր ապակին: Բեմի լույսը կամաց խունանում է՝ որոտի և հորդառատ անձրևի հնչյունների ներքո:
ԱՐԱՐ ԵՐՐՈՐԴ
Դարձյալ նույն պատկերն է՝ անձրևի ու որոտի հնչունների ներքո բեմի խորքից ներս են մտնում շղթայակապ կալանավորն ու նրան հսկող զինվորը: Երկուսն էլ դարձյալ հոգնած են ու անտարբեր ամեն ինչին: Մոտենում են բեմը կիսող պատին: Զինվորն անջատում է կալանավորի ձեռնաշղթաները: Վերջինս անցնում է իր բանտախուցը: Գրեթե միաժամանակ նստում են ամեն մեկն իր քնատախտակներին: Կայծակի փայլատակումը լուսավորում է բեմը, և կրկին ամպրոպի ձայնն է ողողում դահլիճը: Զինվորը հանկարծ հիշում է, որ չի կողպել կալնավորի դռնակը: Ծուլորեն վեր է կենում նստած տեղից, մոտենում ճաղադռնակին ու մեծ երկաթե բանալին պտտեցնում կողպեքի մեջ: Ապա ճաղերի արանքից ծխախոտի մի կիսատ տուփ ու լուցկի է նետում կալանավորի սեղանիկին, նույն ծուլությամբ վերադառնում իր հատվածն ու փռվում քնատախտակներին:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Շնորհակալություն, եղբայր: Վերջին գիշերն է: Շահրազադեն քեզ այլևս հեքիաթներ չի պատմելու:
ԶԻՆՎՈՐ – Վերջին գիշե՞րը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Վերջին: Չէ՞ որ ինձ ընդամենը երեք օրով են բապժախուց ուղարկել:
ԶԻՆՎՈՐ – Ես կասեի՝ մեզ են ուղարկել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Այո, վաղվանից ես կվերադառնամ կալանավորների բարաքը, իսկ դու էլ զինվորների բարաքը:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ այդ Շահ… Շահ…
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Շահրազադե՞ն:
ԶԻՆՎՈՐ – Այո: Դա ո՞վ է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Հին պատմություն է: Մի կին, անունը՝ Շահրազադե, Արևելքի հզոր տիրակալին քնելուց առաջ հետաքրքիր հեքիաթներ էր պատմում:
ԶԻՆՎՈՐ – Ինչի՞ մասին:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Հիմնականում՝ սիրո: Բոլոր հեքիաթներն էլ սիրո մասին են: Ուրիշ թեմա չկա:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ սերն ի՞նչ է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ: Մայրս ասում էր՝ երբ տղամարդու ու կնոջ միջև ինչ-որ կապ է առաջանում:
ԶԻՆՎՈՐ – (ոգևորվելով): Իմացա՛: Ես ունեցել եմ նման մի կապ սրանից մի քանի տարի առաջ: Պիտի ասեմ, որ շատ հաճելի կապ է, բայց ընդամենը մի քանի րոպե է տևում, ավելի ճիշտ՝ վայրկյան:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (հետաքրքրված): Իսկ հետո ի՞նչ եղավ:
ԶԻՆՎՈՐ – Ի՞նչ պիտի լիներ: Նա գնաց իր ճանապարհով, ես էլ՝ իմ: Ու վերջ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Երևի դու խառնում ես: Ասում են՝ դա սկսում է մի օր կայծակի հարվածի պես ու շարունակվում մինչև կյանքի վերջը:
ԶԻՆՎՈՐ – Հնարավոր չէ: Ինչպե՞ս կարող է այդքան երկար տևել: Ասում եմ քեզ՝ մի քանի վայրկյան ու վերջ: Իհարկե, հետո կարելի է կրկին հանդիպել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ, ես երբեք կին չեմ ունեցել:
ԶԻՆՎՈՐ – Կուզեի՞ր ունենալ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ի՞նչ իմանամ: Կցանականայի փորձել: Գոնե կիմանայի, թե դա ինչ է: Ասում ես՝ հաճելի՞ է:
ԶԻՆՎՈՐ – Շա՜տ: Կնոջ մարմինն ինքնին հաճույք է, իսկ այդ մարմնին տիրանալը՝ դրա կատարյալ դրսևորումն է:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Կարծեմ դու ուրիշ բանի մասին ես պատմում, Կայեն: Եթե չեմ սխալվում, դա շնություն է կոչվում:
ԶԻՆՎՈՐ – Շնությու՞ն: Ինչու՞ հենց շնություն:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դե, եթե միայն մարմնական կապ է, ապա դա շներն էլ են անում:
ԶԻՆՎՈՐ – Իսկ դու ի՞նչ գիտես շների մոտ ինչ կապ է: Եվ ո՞վ է դա ասում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Մի մեծ մտածող, որը նաև դատավոր է եղել:
ԶԻՆՎՈՐ – Բայց էլ ինչպե՞ս կարելի է հարաբերվել կնոջը, եթե ոչ մարմնով:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Պիտի նաև սրտով սիրես նրան:
ԶԻՆՎՈՐ – Այո, պիտի սրտով հավանես ու սիրես նրան, որ հետո կարողանաս մարմնով հարաբերվել:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ես լավ չեմ պատկերացնում: Ախր կին չեմ ունեցել…
ԶԻՆՎՈՐ – Հույս ունեմ՝ կնոջ հետ հարաբերվելը քրեորեն պատժելի չէ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – (ծիծաղելով): Մի՛ վախեցիր, իմ տեղում չես հայտնվի:
ԶԻՆՎՈՐ – Չեմ վախենում: Ի՞նչ տարբերություն՝ ա՞յս խցում, թե՞ քո: Նույն խուցն է, նույն քնատախտակը, նույն տեսարանը պատուհանից: Նույն ուտելիքը, ծխախոտն ու ջուրը: Օդն էլ նույնն է: Վախենալու բան չկա: Էլ ի՞նչ է ասում այդ դատավորը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ասում է ՝ գողություն մի՛ արա: Սիրի՛ր Աստծուն…
ԶԻՆՎՈՐ – Այսինքն՝ հո՞րդ: Լավ է ասված:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Չգիտեմ: Ինչպե՞ս սիրեմ, եթե երբեք չեմ էլ տեսել նրան:
ԶԻՆՎՈՐ – Ուրի՞շ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Սիրի՛ր ընկերոջդ ու եղբորդ:
ԶԻՆՎՈՐ – Դա էլ լավ է: Է՞լ:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Սիրի՛ր թշնամիներիդ:
ԶԻՆՎՈՐ – Ես թշնամի չունեմ: Էլ ի՞նչ է ասում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ասում է՝ մի՛ դատիր, որ չդատվես:
ԶԻՆՎՈՐ – Բնավ ցանկություն չունեմ: (ձայնն իջեցնելով): Չնայած ես ինքս ինձ եմ դատում ու դատապարտում ամեն օր:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դա լավ է, Կայեն: Մինչև ինքդ մաքուր չլինես՝ ինչպե՞ս կարող ես ուրիշների մաքրության մասին կարծիք կազմել: Մարդ ուրիշ բանով չի չափում, քան ինքն իրենով:
ԶԻՆՎՈՐ – (մի քիչ բարկացած): Լսիր, Աբել, դու Շահրազադեն չես, և ոչ էլ ես եմ Արևելքի տիրակալը: Ավելի լավ է հեքիաթների փոխարեն ինձ իրական պատմություններ անես: Դու այդպես էլ չասացիր, թե ինչու ես հայտնվել փշալարերի այդ կողմում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ասացի, որ գողության…
ԶԻՆՎՈՐ – Դա ես հասկացա, բայց էլի մի բան կա, որ չես ասում:
Լռություն է տիրում: Կալանավորի խցում չրթում է լուցկին: Զինվորն ինքն էլ մի նոր գլանակ է կպցնում:
ԶԻՆՎՈՐ – Դե ասա՛, Աբել: Ի՞նչ կա թաքցնելու:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Թաքցնելու բան չկա: Պարզապես չեմ սիրում հիշել ու պատմել ուրիշներին:
ԶԻՆՎՈՐ – Ես արդեն ուրիշ չեմ: Չէ՞ որ դու ինձ «եղբայր» ես անվանում:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Դու ուզում ես լսել իմ բերանի՞ց: Լա՜վ, ես կասեմ քեզ: Ես մարդ եմ սպանել, Կայեն: Մարդ եմ սպանել…
Լռություն է տիրում: Ամեն մեկն իր մտքերի հետ է:
ԶԻՆՎՈՐ – (ինչ-որ բան հիշելով): Իսկ դու երգել գիտե՞ս: Կարո՞ղ ես երգել: Ասում են՝ երգը շատ ցավեր է բուժում: Երկուսս էլ ցավեր ունենք մեր մեջ ամփոփած:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ես միայն մի երգ գիտեմ, Կայեն: Մայրս էր ժամանակին երգում ինձ համար: Երգը երկու եղբայրների մասին է: Հիմա բառերն արդեն մոռացել եմ, բայց, եթե ուզում ես, կարող եմ մեղեդին երգել:
ԶԻՆՎՈՐ – Իհարկե, երգիր:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Հիմա, հիմա… Բայց կարո՞ղ եմ նախ քեզ մի հարց տալ:
ԶԻՆՎՈՐ – Հարցրու:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Ի՞նչ էր քո անունը մինչև այն օրը, երբ յուրացրիր եղբորդ անունը:
Լռություն է տիրում: Կալանավորը կիսաձայն ու դանդաղ երգում է՝ առանց բառերի: Զինվորը սրբում է դանդաղ հոսող արցունքները: Երգն ավարտվում է, ու կրկին լռություն է տիրում: Զինվորը վեր է կենում, մոտենում կալանավորի դռնակին, մի քանի վայրկյան նայում նրան, ապա իր բանալիով բացում է ճաղադռնակն ու կրկին վերադառնում իր հատվածը: Պառկում է մեջքի վրա ու ձեռքերով ծածկում աչքերը: Լսվում է նրա հեծկլտոցը, որն այնուհետև լռում է և լսվում է միայն նրա խոր շնչառությունը:
Քիչ անց Կալանավորը դանդաղ ու անձայն վեր է կենում իր տեղից, լուսնոտի պես բացում ճաղադռնակը: Մի պահ նայում է քնած զինվորին, ապա կամացուկ կռանում է ու համբուրում վերջինիս ճակատը:
ԿԱԼԱՆԱՎՈՐ – Եղբայր իմ Կայեն, իմ սիրելի եղբայր…
Կալանավորը սեղանիկի վրայից վերցրնում է զինվորի դաշույնը, սուր ծայրը դնում նրա սրտին ու կտրուկ շարժումով խրում մինչև վերջ: Զինվորը մի ճիչ է արձակում ու հավերժ լռում:
Լսվում են որոտի ու անձրևի սաստկացող ձայնը: Բեմը կամաց-կամաց թաղվում է խավարի մեջ:
ՎԱՐԱԳՈՒՅՐ