ՀԵՂԻՆԱԿԻ ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

ՄԱՐԱԹՈՆ
…վազեցի դեպի …սպիտակ ամպը: – համեմատիր` Կորնթ. Ա, Թ 24, Փիլիպ. Բ 16, Գ 13, 14:
…երկնքից իջած սպիտակ աղավնու… – Մատթեոս, Գ 16:
Ես շատերին կանչեցի… – Մատթեոս, Ի 16, ԻԲ 14:
Մեծ Քաղաքի բնակիչներից… – Հայտնություն, ԺԷ 18:

ԱԼՊԻՆԻՍՏԸ
…Աքիլլեսի գեներով ինձ փոխանցված… – տես` Զենոնի հանրահայտ պարադոքսը Աքիլլեսի և կրիայի մրցության մասին:
Ստալկեր – Տարկովսկու համանուն ֆիլմի հերոսը:

ԻՄ ՄԱՍԻՆ
…թեև ինքն էլ հանապազօրյա հաց է խնդրում: – Ղուկաս, ԺԱ 3:

ԿԱՐՏՈՖԻԼ ՈՒՏՈՂՆԵՐԸ
Նովելը կրում է Վան Գոգի համանուն կտավի ազդեցությունը:
Պասկալի շրջագունդ – փիլիսոփայական հասկացողություն, որի տեսությունը զարգացրել է Պասկալ Բլեզը:
…եթե մի անդամդ գայթակղեցնում է… – Մատթեոս, Ե 29:

ԴԻՄԱԿԸ
Տիսաֆեռն – Գ.Գորինի «Մոռանալ Հերոստրատին» տրագիկոմեդիայի հերոսը:
…որ Խավարը չհաղթի նրան: – Հովհաննես, Ա 5:

ՕՆԱՅԻ ՄԱՍԻՆ
Օնա – օգտագործված է ռուսերեն ԿվՈ (իգական` Նա) դերանունը:
Ու երազում եմ նմանվել զույգ եղբորս… – Խոսքը Ռոդենի «Մտածողը» և «Քայլող մարդը» գործերի մասին է:
Դեդալոսը պիտի մայրս լիներ… – տես` հունական առասպելը Դեդալոսի և Իկարոսի մասին:
Արա քարերին այն… – այլափոխություն է, Մատթեոս, Է 12:

ԿԱՏՈՒՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
Հիպնոս – քնի աստվածը հունական դիցաբանության մեջ:
…Հերովդեսից էլ հերովդացա… – տես` Շեքսպիր, «Համլետ», 3-րդ արարված:
Տարտարոս – հին հունական առասպելներում հիշատակվող տեղանք, ուր գտնվում էր Աիդի` դժոխքից էլ անդին, մեռյալների թագավորությունը, աշխարհի ամենաներքին երկինքը:
…ինչ դատով որ դատեցի… – այլափոխություն է, Մատթեոս, Է 2:

ՓՂԵՐԻ ԵՐԱԶԸ
… մորթել Բեթղեհեմի բոլոր նորածիններին… – Մատթեոս, Բ 16, Մարկոս ԺԵ 27:
… վերցրեց Օձերի մեկնած խնձորը ու կերավ: – Ծննդոց, Գ 6:

ՀԱՎԱՏԱՔՆՆԻՉԸ
… ձեր սրբությունները շների առաջ դնում: – Մատթեոս, Է 6:
… մարդու կերպարով և նմանությամբ… – այլափոխություն է, Ծննդոց, Ա 26, 27:
… ձեզ իջեցնելով` իրականում բարձրացնում եք: – Ղուկաս, ԺԸ 14, ԺԴ 11:
… պիտի կտրվի ու կրակը նետվի: – Ղուկաս, Գ 9:
… ով այս աշխարհում տեր է… – Ղուկաս, ԺԶ 15, Մատթեոս, ԺԹ 30, ԻԳ 12:

ՃԱՆՃԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
… սկսեցի սիրել իմ թշնամիներին: – Ղուկաս, Ե 44:
… ոչինչ ճանճային խորթ չէ ինձ: – համեմատիր` «Ոչինչ մարդկային խորթ չէ ինձ»:
… ոչ մի ճանճ չի պառկում տակառի մեջ… – Դիոգենեսի վարքի այլափոխությունն է:
… անապատում քառասուն օր քաղցելու… – Մատթեոս, Դ 2:
Մի խենթ ասում էր, թե կապույտի վրա… – տես` Պարույր Սևակ, «Օգնիր ինձ, Մարիամ»:
Մեղանչեցի Երկնքի և քո առաջ… – Ղուկաս, ԺԵ 21:

ԱՌՆԵՏՆԵՐԸ
Նովելը կրում է Վ.Պոդպոմոգովի Mea Culpa կտավի ազդեցությունը:
…ես ատեցի արեգակի տակին աշխատած… – Ժողովող, Բ 18:
…ամեն բանի ժամանակ կա… – Ժողովող, Գ 1:
…տապան կառուցեցի: – Ծննդոց, Զ 14,22:
…փախան գեհենի դատաստանից… – Մատթեոս, ԻԳ 33:
…աղավնին անվերադարձորեն լքեց տապանս… – Ծննդոց, Ը:
…դա սիրելու և ծիծաղելու ժամանակն էր… – Ժողովող, Գ 4,8:
…գինովցած ծերուկիս անհոգությունը… – Ծննդոց, Թ 21:
բարդուղիմեոսյան գիշեր – խոսքը Ս.Բարդուղիմեոսի գիշերվա մասին է: 1572 թվականի օգոստոսի 24-ի գիշերը Փարիզում կաթոլիկները 3000 հուգենոտ կոտորեցին:
…փորձ չարեցի անցնել Ռուբիկոնը: – համեմատիր` Հ.Կեսարի հանրահայտ կոչը:
… սուզեցի իմ … սրինգը: – տես` Ս.Լագերլյոֆ, «Նիլսի ճամփորդությունը …»:
Գերմարդ – Նիցշեի փիլիսոփայության անկյունաքարը, տես, օրինակ, «Հակաքրիստոնյան»:
…պատերազմի ժամանակ… – Ժողովող, Գ 8:
…չկա այն բարի երեցը… – Հայտնություն, Ե 5:
անապատում կանչողի ձայնը… – Եսայիա, Խ 3, Ղուկաս, Գ 4:
յոթ կնիքները բացող առյուծի… – Հայտնություն, Ե 5:
…ատելությամբ լցվում կյանքի հանդեպ… – Ժողովող, Բ 17:
ո՞վ գիտե, թե իմ հոգին վերև է գնալու… – Ժողովող, Գ 21:

ԻՆՉՊԵՍ ԸՆԿԱՎ ԲԱԲԵԼՈՆԸ
Փոքրիկ Իշխան – Անտուան Դը Սենտ Էքսյուպերիի համանուն վիպակի հերոսը:
… վերցնում մի մեծ քար… – համեմատիր` Յասոնի սխրագործությունը Կոլխիդայում:
… ընկավ մեծն Բաբելոնը… – Հայտնություն, ԺԸ 2,3:
Գառնուկ – Յայտնություն, Ե 6:
… սուր բարձրացրիք իմ դեմ և սրից ընկաք: – հմմտ. Ժողովող, Ժ 8:
Չար Օձ – հասկացիր` սատանա: Հայտնություն, ԺԲ 9:
… նրանց լեզուները պիտի խառնեմ ես: – Ծննդոց, ԺԱ 7:
… ցանկացան աշտարակ շինել… – Ծննդոց, ԺԱ 4:
… ես զրկեցի նրանց նաև այն բանից… – Ղուկաս, Ը 18, Մարկոս, Դ 25:
… կունենաք իմ ողջ բարեհաճությունը: – Մատթեոս, Գ 17:

ՏՈՆԸ
Կլավդիոս, Նիկողայոս, Ջորդանո – խոսքը Պտղոմեոսի, Կոպեռնիկոսի և Բրունոյի մասին է:
Էպիմեթևսի կարաս – տես` Պանդորայի մասին առասպելը հունական դիցաբանությամ մեջ:
Արիադնե – տես` Թեսևսի առասպելը հունական դիցաբանության մեջ:
Բժիշկ, բուժիր ինքդ քեզ… – Ղուկաս, Դ 23:
Ես ակամայից հիշում եմ… – Հովհաննես, ԺԹ 17:
մինչև վերջին նաքարակիտը վճարել… – Մատթեոս, Ե 26:
«Եվ դու՞, Ջորդանո…» – այլափոխություն է, համեմատիր` Հուլիոս Կեսարի վերջին բառերը:

ՊԱՏԵՐԻ ՄԱՍԻՆ   
Մեծ Պայթյուն – կոսմոգոնիական հասկացողություն, տիեզերքի սկիզբը:
… ես էլ գիտեմ հանգույցներ կտրել: – տես` Գորդյան հանգույցի պատմությունը:
… մեծ փայլատակություն փառահեղ կառույցի վրա: – Թ. Արծրունի, «Պատմություն»:
… դեմ եմ անում մյուս այտս… – Մատթեոս, Ե 39:
Ես նախքան ձեր ասելը գիտեմ… – Մատթեոս, Զ 8:
… ծանր է Իմ սիրո բեռը: – Մատթեոս, ԺԱ 30:

ԽԱՆԴԸ
Միրոն – հույն անտիկ քանդակագործ:
Ռաֆայել – Օ. Բալզակի «Շագրենի կաշին» վիպակի հերոսը:
Նեմեյան առյուծ, Հիդրա – տես` Հերակլեսի սխրագործությունները հունական դիցաբանության մեջ:
… բախտն իմ դժխեմ… – Համլետի բացականչությունը, տես` Շեքսպիր, «Համլետ»:
Էպիմեթևսի կարաս – տես` ՏՈՆԸ նովելի համապատասխան ծանոթագրությունը:
Ոսկեգեղմ – տես` Յասոնի մասին առասպելը հունական դիցաբանության մեջ:

ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ՀՐԱՇՔԸ
Գործը հիմնված է Պրոմեթեոսի հունական առասպելի վրա:
Հեփեստոս – դարբնության աստվածը հունական դիցաբանությունում:
… պոկեցին այդ խնձորը – Ծննդոց, Գ 6:
Հոմերոս, Սոֆոկլես – հույն անտիկ ողբերգակներ:
Ազատության հրաշքն ինձ համար… – համեմատիր` Ա.Քամյու, «Աբսուրդ Ազատության»:
… սիրեցի … ողջ հոգով, մտքով, սրտով ու զորությամբ… – Ղուկաս, Ժ 27:
…տեսան ինձ ու գթացին: – այլափոխություն է, Ղուկաս, ԺԵ 20:

ՏԱՃԱՐԱՇԻՆՈՒԹՅՈՒՆ
Գործը հիմնված է Ծննդոց Ա և ավետարանների այլափոխության վրա:
(Տես, օրինակ, Հովհաննես, Բ 20,21,  Կողոս. Ա 18):

ՔԱՐԻ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ
…նույնիսկ հաց չցանկացա դառնալ… – Մատթեոս, Դ 3,4:
յոյքոսցի գետնված հերոս – խոսքը Յասոնի մասին է:
…մխրճվեցի փղշտացի հսկայի ճակատը… – Ա Թագավորաց, ԺԷ 49:

ՄԱՐԳԱՐԵՆ
մարգարեն իր հայրենիքում տեղ չունի…– Մատթեոս, ԺԳ 57:
Դիոնիսոս – Բուսականության, խաղողագործության և գինեգործության հովանավորը հունական դիցարանում (Հռոմում` Բաքոս):
բաքոսուհիներ – Դիոնիսոսին ուղեկցող կանայք նրա շքերթներում:

ԵՐԿՎՈՐՅԱԿՆԵՐԸ
Օծյալ – կարդա` Քրիստոս (հունարեն ց = Օծյալ):

ԽԱՂԵՐ ԿՐԱԿԻ ՀԵՏ
…հեռվից այրվող մորենին տեսա… – Ելից, Գ:
…հրկիզեցի Հեփեսոսի տաճարը Արտեմիսում: – Խոսքը Հերոստրատի հանրահայտ չարագործության մասին է:
…հրկիզեցի Հռոմը: – Կայսր Ներոնը հրկիզեց Հռոմը բանաստեղծական ոգեշնչում ապրելու համար և մեղքը բարդեց քրիստոնեական համայնքի վրա:
Սոդոմ և Գոմոր – Ծննդոց, ԺԹ:

ՄԵՏԱՄՈՐՖՈԶՆԵՐ
…խլացած մեծ մարդկանց… – տես` Ֆ.Նիցշե, «Այսպես խոսեց Զրադաշտը»:
… չափազանց մարդկային… – հմմտ.` Ֆ.Նիցշե, «Մարդկային, չափազանց մարդկային»:

ՃՈՐՏԸ
Նովելի համար հիմք է ծառայել Ա.Չեխովի մի արտահայտությունը:
…քառասուն դար ինձ էր նայում… – վերափոխված է Նապոլեոնի հանրահայտ կոչը եգիպտական արշավանքից առաջ:
…ողջ սրտով, հոգով, մտքով ու զորությամբ: – Ղուկաս, Ժ 27:
Լերնեյան հիդրա – տես` Հերակլեսի սխրագործությունը հունական դիցաբանության մեջ:
…ճամփորդին վայել չէ որևէ պարկ ունենալ… – Ղուկաս, Ժ 4:
…մտնելով խոզերի մեջ… – Մատթեոս, Ը 32:
Բեհեղզեբուղ – դևերի իշխանը, տես` Ղուկաս, ԺԱ 19:
Ստիքս – հունական դիցաբանությունում` Հադեսի թագավորությունով հոսող գետը:
Դա այն սարսափելի բաոբաբն է… – տես` Սենտ Էքսյուպերի, «Փոքրիկ Իշխանը»:
…չար պտուղ տվող ծառը… – Ղուկաս, Գ 9:
…արյունը լցնում եմ երակիս մեջ… – համեմատիր` Ելից, ԻԱ 23:
…ոսկի, կնդրուկ ու զմուռս.. – Եսայիա, Կ 6, Մատթեոս, Բ 11:
Գաբրիել – կարդա` Գաբրիել հրեշտակապետ:

ԱՆԱՌԱԿ ՈՐԴԻՆ
Այս նովելն ամբողջությամբ կրկնում է Քրիստոսի առակը, Ղուկաս ԺԵ:

ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Ֆրիդրիխ – կարդա` Ֆրիդրիխ Նիցշե:
գեղարդով խոցեց Գառնուկին… – Հովհաննես, ԺԹ 34:
քացախ տվեցի նրան… Հովհաննես, ԺԹ 29:
բաժանում էինք նրա շորերը… – Հովհաննես, ԺԹ 23:
…կարևորն այն չէ, որ… – տես` Ֆ.Նիցշե, «Այսպես խոսեց Զրադաշտը»:
Գերմարդ – տես ՏԽՐՈՒԹՅՈՒՆ նովելի համապատասխան ծանոթագրությունը:
Բարուց ու չարից անդին – Նիցշեի հանրահայտ գործը:
Քառասուն դար ինձ փորձեցի… – Մատթեոս, Դ 2:
Տասներկու աշակերտներիս… – Մատթեոս Ժ 1-4, Ղուկաս, Ժ 1:
…մտա Երուսաղեմ: – Ղուկաս, ԺԹ 37:
…սպասում…համբույրին… – Ղուկաս, ԻԲ 47:
…սիրենների ձայնով կախարդված արգոնավորդի պես… – տես` Հոմերոս, «Ոդիսական»:
…խորհրդով խորին… – վերցված է` Կոմիտաս, «Պատարագ», Խորհուրդ խորին:
Անառակ որդու պես լաց եղա… – Ղուկաս, ԺԵ 11-32:

ՎԱԳՐ ՆԿԱՐԵԼՈՒ ԱՐՎԵՍՏԸ
Ֆուրիե ձևափոխություն – բարձրագույն մաթեմատիկայի և ֆիզիկայի կարևորագույն հնարքներից (ֆրանսիացի մաթեմատիկոս Ֆուրիեի անունով):
փակ համապարփակ բազմություն – բարձրագույն մաթեմատիկական հասկացողություն:
…համբերատար գծերի լաբիրինթոսը… – Բորխես, «Արարիչը», վերջաբան:

ՄԵՔՔԱՆ ՈՐՈՆՈՂԸ
Դոն Խուան – Կ. Կաստանեդայի վիպակի հերոսը:

ԱՂՋԻԿՆ ՈՒ ԾԻՐԱՆԵՆԻՆ
Նովելում մեջբերված են հատվածներ և օգտագործված են բառեր Կոմիտասի երգերից:

ՍՊԱՍՈՒՄ
Պինոքիո – կարդա` Բուրատինո:
Կրկեսատեր – կարդա` Կարաբաս Բարաբաս:

ԾՈՒԽԸ
Իմ անկողնում գիշերը ես որոնեցի իմ հոգու սիրածին – Երգ Երգոց, Գ 1:
խենթացած բեռից այս չար մենության – տես` Վ.Տերյան, «Սիրահարվածը»:

ԱՌՅՈՒԾՆ ՈՒ ՄԱՐԴԸ
Տոլեդո – քաղաք Իսպանիայում, ինկվիզիցիայի հզոր կենտրոններից:
Ալիգիերի – կարդա` Դանտե Ալիգիերի:
…Սիզիփոսի ցնդած տարեգիրը – խոսքը Ալբեր Քամյուի մասին է: Նկատի ունի նրա «Սիզիփոսի առասպելը» էսսեն:

ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ՍԵՐԸ
Նովելում մեջբերված են հատվածներ և օգտագործված են բառեր Կոմիտասի երգերից:
Գրիգոր անունով մի սուրբ – կարդա` Գրիգոր Նարեկացի:
Գոհար Վարդի երգը – Գ. Նարեկացի, «Տաղ Վարդավառի»:
… ուր մի գետը չորս գլուխ է դառնում: – Ծննդոց, Բ 10:

ՈՐԴՈՒՍ ՆԱՄԱԿԸ
Եվ ինչու՞ ես ծնկի իջել: – համեմատիր` Ղուկաս, ԺԵ 11:
… այս աշխարհի իշխանի… – Հովհաննես, ԺԲ 31:

ՀԵՐՄԱՖՐՈՅԴԻՏԸ
հերմաֆրոյդիտ – բառախաղ է, օգտագործված է Զիգմունդ Ֆրոյդի (Freud) ազգանունը:
Էլդորադո – ոսկով և թանկագին քարերով հարուստ առասպելական երկիր Լատինական Ամերիկայի տարածքում, որը փնտրում էին իսպանացի նվաճողները:
Կորտես – Ամերիկան նվաճած իսպանացի կոնկիստադոր:
Երգերի Երգ – Ս.Գիրք, Երգ Երգոց:
Էդգար – խոսքը Էդգար Պոյի մասին է:

ՄՈՑԱՐՏ ԵՎ ՍԱԼԻԵՐԻ
Անտոնիո – կարդա` Անտոնիո Սալիերի:
Մինչ իմ հասակակից տղաները… – նկատի ունի Գյոթեին:
…փշե պսակ էր իմ գլխին: – Հովհաննես, ԺԹ 2:

ՎԵՐՋԸ
Վերջը – Մատթեոս, ԻԴ 3-13: Նաև Իլֆ, Պետրով, «Ոսկե հորթը»:
Արման Գեդեոն – Արմագեդոն, բառախաղ է, տես` Հայտնություն, ԺԶ 16:
Ունայնություն ունայնությանց… – Ժողովող, Ա 2, 14: