Երբ նկարիչը դեռ փոքրիկ տղա էր ու դպրոց էր հաճախում, սիրում էր նստել պատուհանի շարքի վերջին նստարանին ու, մաթեմատիկայի ուսուցչուհու մոնոտոն ձայնը չհանդուրժելով, նայել պատուհանից դուրս սփռված մեծ աշխարհի կտորներին: Ու հիանում էր ծառերով ու նրանց կանաչ տերևներով, շենքերի կարմիր ու գորշ տանիքներով, բակի անկյուններում ծվարած թափառական շներով, ժամանակ առ ժամանակ օդի թափանցիկ հյուլեներն ակոսող նախշուն թիթեռնիկներով ու հեռվում ուրվագծվող ձյունածածկ սարերի գագաթներով: Իսկ երբ ուսուցչուհու ձայնը նրան ստիպում էր վերադառնալ դասասենյակ, ապա հայացքը կանգ էր առնում մեջտեղի շարքի երկրորդ նստարանին նստած աղջկա վրա, որի սևաթույր մազերին կարմիր թիթեռնիկներ հիշեցնող ժապավեններ էին հանգուցված: Աղջիկը նայում էր գրատախտակին զինվորների պես ուղիղ շարքով դասավորված թվերին ու մաթեմատիկական նշաններին ու հայացքը բնավ ետ չէր շրջում: Միայն մի անգամ նա կարծես զգաց մեջքը ջերմացնող հայացքը ու շրջվեց դեպի տղան, որն անակնկալից կրկին շրջվեց դեպի պատուհանը ու բակում աճող հսկա ակացիայի ծաղկաբույլերը: Ու մտածեց, որ երկրորդ նստարանին նստող աղջիկը ակացիայի ծաղկի պես է. դրանք կարելի է սիրել հեռվից, բայց, բավական է ձեռքդ առնես, կթոշնեն անհետ: Երևի աղջկան էլ առանձնապես հետաքրքիր չէր, թե ինչ է անում երկու անգամ երկու, լինի դա չորս, հինգ կամ, միգուցե, նաև վեց, ու, երբ դասն ավարտվեց, աղջիկը դուրս ելավ՝ նստարանին թողնելով մաթեմատիկայի տետրակը: Բոլոր աշակերտները վազեցին բակ՝ դասամիջոցի քսան րոպեն իրենց չարաճճիություններով վայելելու համար, իսկ տղան, մենակ մնալով դասասենյակում, ձեռքն առավ աղջկա տետրակը, հոտ քաշեց ու նրան թվաց, թե նույնիսկ վանդակավոր էջերում աղջկա մազերի բույրն ու ակացիայի ծաղիկների հոտն է ապրում: Տետրակի վերջին էջում կապույտ մատիտով ակացիայի ծաղիկ նկարեց ու շտապեց տետրակն իր տեղը դնել, քանի որ աշակերտներն արդեն վերադառնում էին դասասենյակ:
Աղջիկը, կարծես մի բան զգալով, բացեց տետրակի վերջին էջը, տեսավ ակացիայի կապույտ ծաղիկը, շրջվեց դեպի տղան ու մի անուշիկ ժպիտ հայտնվեց նրա երեսին, իսկ այտերին՝ մանրիկ փոսիկներ: Տղային թվաց, թե այդ վայրկյանին աշխարհի բոլոր ակացիաները ծաղկեցին իր սրտում: Հիշեց, որ հեքիաթներից մեկում մի գիշեր ջուրը քաղցրանում է անգամ փակ սափորներում…
* * *
Եկավ տոթակեզ ամառը ու արձակուրդ բերեց բոլորին: Փոքր տարիքում ժամանակի անիվն անհամեմատ դանդաղ է պտտվում, բայց նկարիչ տղայի համար ժամանակը, կարծես, իսպառ կանգ էր առել, քանի որ ծնողները նրան ուղարկել էին հեռու մի գյուղաքաղաք, իսկ աղջիկը մնացել էր աշխարհի մի այլ անկյունում: Ու տղան հասկացավ, որ մանուկ հասակում ոչ միայն ժամանակն է անվերջ երկար ձգվում, այլև տարածությունն է անսահման մեծ: Նույնը, ինչ մրջյունի համար դիմացի սարը, որի մասին նա անգամ պատկերացում չունի:
Ու նկարում էր տղան կարոտը փարատելու համար՝ կավճով պատի վրա կամ էլ մոխրով ասֆալտին, իսկ երբեմն էլ՝ մաթեմատիկայի հաստափոր տետրակի վերջին էջերում: Նկարում էր աղջկան մեջքի կողմից, քանի որ նա հենց այդպես էր տպավորվել տղայի հիշողության մեջ: Էջի դատարկ հատվածները զարդարում էր ակացիայի ու վարդենու ծաղիկներով: Իսկ, երբ ամառվա վերջին օրը վերադառնում էր քաղաք, հանդգնեց քաղաքապետարանի ետնաբակի այգուց վարդի փնջեր գողանալ, որ տաներ աղջկան: Նույնիսկ մտքի հեռավոր անկյունում հույս չուներ, որ դրանք նրան կնվիրի, սակայն սիրած էակի համար վտանգի գնալը քաջալերում էր նրան: Որքա՜ն կսազեր վարդի շիկակարմիր կոկոնը աղջկա սևաթույր մազերին…
Երեկոյան գաղտագողի դուրս եկավ տնից ու, գողացած վարդերի փունջը ձեռքին, հասավ խունացած նեոնային լույսով խանութի շենքին, որի երկրորդ հարկում աղջիկն էր ապրում: Երկար նայեց պատուհանին, սակայն ներսից լուսավորված վարագույրն այդպես էլ չբացվեց: Միայն ստվերներն էին չինական թատրոնի պատրանք ստեղծում: Ու անրջեց տղան, որ վարագույրի ետևում իր սերն է: Վարդերի փունջը դրեց աղջկա բակում աճող ակացիայի հաստափոր բնին ու մոլոր քայլերով վերադարձավ տուն:
Հոր հանդիմանանքը խիստ էր, սակայն առավոտյան աղջկան տեսնելու միտքը հաղթեց ամեն ինչ, ու տղան քուն մտավ ժպիտը երեսին: Երազում տեսավ, թե քաղաքապետարանի այգեպանը վազում էր իր ետևից, սակայն ինքը թռչունի պես թև առավ, բարձրացավ օդ ու ճախրեց հեռու՜-հեռու՜, դեպի նեոնային լույսի պես թրթռացող աստղը…
Իսկ առավոտյան նա հազիվ կարողացավ կիսաձայն բարև տալ աղջկան ու կրկին նստեց պատուհանի տակի վերջին նստարանին ու ինն ամիս ուսումնասիրեց աղջկան ու պատուհանից անդին տարածվող մեծ աշխարհի կտորները: Կանաչ ծառերը դեղնեցին ու տղան զգաց, որ աղջկա մազերից էլ աշնան տերևների հոտն է գալիս: Հետո տխուր անձրևը մերկացրեց ծառերը, ու տղային թվաց, թե աղջկա մազերն էլ թաց են: Մի օր ամեն ինչ սպիտակ դարձավ, ու տղան զգաց, որ իր սրտի ջերմությամբ կարող է հալեցնել աշխարհի բոլոր սառույցներն ու ձյուները: Իսկ երբ կանաչ տերևները հուլունքի պես կրկին գրկեցին ծառերի ճյուղերն, ու ծաղկեց ակացիան, տղան գաղտագողի մի ծաղիկ դրեց աղջկա տետրակի վանդակավոր էջերի արանքը… Եվ պարգևը կրկին նույնն էր՝ փոքրիկ փոսիկներ շիկացած այտերի վրա ու թաքուն մի ժպիտ…
* * *
Վեցերորդ դասարանի վերջին դասն էր: Արդեն բոլորը, թե՛ աշակերտները, թե՛ ուսուցիչները, առաջիկա արձակուրդների հովերով էին ապրում: Գարնանային ամպրոպից հետո կարճատև, հորդառատ անձրև տեղաց, ու նրա հոտը խառնվեց բակում ծաղկած ակացիայի բուրմունքին: Տղան ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչպես համարձակություն առավ ու աղջկան առաջարկեց դասից հետո ուղեկցել մինչև տուն: Աղջիկը շիկնեց ու ոչինչ չասաց: Քայլեցին միասին, բայց անխոս՝ վայելելով ամեն մի քայլը: Երևի շատ բան կար պատմելու, ուստի բառերը մոլորվել էին մտքերի լաբիրինթոսում ու համառորեն չէին ցանկանում դուրս գալ: Տղան շատ էր ուզում պատմել, թե ինչ է տեսնում ինքը պատուհանից անդին: Ուզում էր պատմել ծառերի, թիթեռնիկների, շենքերի կարմիր տանիքների, բակի անկյուններում ծվարած թափառական շների ու կատուների ու հեռավոր ձյունածածկ գագաթների մասին: Աղջիկը հուզմունքից քայլում էր գլխիկոր՝ կարմիր կոշիկներով ցատկելով ջրափոսերի վրայով: Իսկ տղան չէր նկատում ջրափոսերը: Նրա համար ժամանակն ու տարածությունը այլ իմաստ էին ստացել այդ պահին: Ժամանակը հոսում էր անվերադարձ, իսկ տարածությունը ամեն քայլի հետ կրճատվում էր մինչև որ հասավ մաթեմատիկայի ուսուցչուհու սովորեցրած զրոյին, երբ հասան աղջկա շքամուտքին: (Չգիտես ինչու հիշեց, որ սաքսաուլը անապատային բույս է): Աղջիկը կամացուկ ինչ-որ բան ասաց, ու նրա կարմիր կոշիկներն արագ անհետացան շքամուտքի կիսախավարի մեջ: Տղան սպասեց մի փոքր, ապա շրջվեց ու հեռացավ՝ ճամփին փնտրելով աղջկա ոտնահետքերը ջրափոսերի կողքին: Երկար թափառեց փողոցներով ու ամենուր նրան էր տեսնում: Մի քանի անգամ շրջվեց՝ կարծելով, թե աղջիկը գալիս է իր ետևից, սակայն դա լոկ պատրանք էր: Մայիսյան արևի հզոր ճառագայթների տակ գոլորշանում էր ջրափոսերի ջուրը ու, վեր հոսելով, խառնվում ակացիաների հարբեցնող հոտին: Գարունը մի տեսակ սիրով էր տրվում ամառվա ահագնացող պատկերներին, որոնք ամառվա երկար ամիսների ընթացքում նկարներ ու բանաստեղծություններ պիտի դառնային մաթեմատիկայի հաստափոր տետրակի վանդակավոր էջերում:
Այդ ամառ տղան երկու գյուտ արեց: Նախ, որ ինքը սիրահարված է աղջկան, և երկրորդը, որ սիրում է նկարել: Ու նկարում էր ծառեր, թիթեռներ, թափառական շներ ու կատուներ, շենքերի կարմիր ու գորշ տանիքները, հեռավոր լեռնագագաթներն ու քաղաքապետարանի ետնաբակում փթթող գեղանի վարդերը: Ու երազում էր այդ բոլոր նկարները նվիրել աղջկան, որ, եթե անգամ բառերով չկարողանա հաղորդակցվել նրան, ապա գոնե իր նկարներով պատմի նրան, թե ինչ հրաշալիքներ կան աշխարհում: Չէ՞ որ երկրորդ հարկի նրա պատուհանից բոլորովին այլ տեսարան է բացվում: Եվ, միգուցե, աղջիկը հասկանա, որ նկարելը միակ սպեղանին է տարածության ու ժամանակի անծայրածիր տափաստաներում տրոփող սիրավառ մի սրտի համար:
* * *
Սեպտեմբերը, որ վերջապես խաղաղություն պիտի պարգևեր տղայի սիրատոչոր սրտին, մի տարօրինակ փոփոխություն բերեց: Աղջիկը փոխվել էր: Մի թռուցիկ «բարևից» հետո տղան կրկին զբաղեցրեց իր սիրած նստարանը պատուհանի տակի շարքում, իսկ աղջիկը նստեց իր տեղում: Ու տղան երկար ժամանակ չէր կարողանում հասկանալ, թե այդ ինչ փոփոխություն է: Կարծես ամեն ինչ նույնն էր մնացել աշխարհում՝ թե՛ բակի շները, թե՛ ծառերը, թե՛ տանիքներն ու ծխնելույզի աշտարակը, թե՛ նույնիսկ մաթեմատիկայի դասատուն, սակայն, միևնույն ժամանակ, մի բան հաստատ փոխվել էր:
Համարյա ինն ամիս անցավ, մինչ նկարիչ տղան նկատեց փոփոխությունը. աղջկա կուրծքն այլևս հարթ չէր ինչպես տղաներինը, այլ սպիտակ շրջազգեստի տակից նշմարվում էին փոքրիկ թմբիկները: Ու տղան գիտակցեց, որ աղջիկն անսեռ չէ, ինչպես մաթեմատիկայի, աշխարհագրության ու մյուս բոլոր ուսուցիչներն ու ուսուցչուհիները, այլ աղջիկ է, և, երևի, հենց դրանով է տարբերվում իրենից: Այս միտքը հեղափոխության պես ալեկոծեց տղայի ներաշխարհը: Նա պատուհանից դուրս նայեց ու զարմանքով նկատեց, որ աշխարհի պատկերներն էլ անսեռ չեն այլևս: Նույնիսկ շները, որ թափառական են, նույնիսկ ծառերն ու վարդերը, որ ծաղկում են ու տերևաթափվում, նույնիսկ տանիքներն ու հեռավոր լեռնագագաթները տարբեր են մեկը մյուսից: Մի մասը տղա է, իսկ մյուսները՝ աղջիկ: Սա մի կարևոր գյուտ էր, որ կատարվեց տղայի գիտակցության մեջ: Ու նկարներն էլ այլևս այդ գյուտի ազդեցությամբ էին ծնվում: Տղան զարմանքով հայտնաբերեց, որ ակացիայի ծաղիկներն ու քաղաքապետարանի ետնաբակում աճող վարդերը կին են, ինչպես և կարմիր տանիքները, մինչդեռ գորշ տանիքներն ու ձյունածածկ լեռները հաստատ տղամարդ են: Իսկ թափառական շներն ու կատուները կարող են լինել թե՛ կին, թե՛ տղամարդ:
Այս գյուտից հարբած նա քայլերն ուղղեց դեպի իր վարպետի արհեստանոցը, ուր դասերից հետո նկարչական հմտությունն էր կատարելագործում: Վարպետը ուշադիր լսեց տղային, խորիմաստ ժպտաց ու խորհուրդ տվեց այդուհետև մարդկանց նկարել, քանզի դրա մեջ է կատարելությունը: Ու միջնադարյան վանականի վախվորած հանդգնությամբ, որ ներքին սարսուռով հանձն էր առել խոսել կամ մտածել մարդու մարմնի մասին, տղան սկսեց մարդկանց դեմքեր ու մերկ մարմիններ նկարել: Ինքն էլ զարմացավ, թե ինչ հաջողությամբ պսակվեց այդ ձեռնարկը, սակայն տարօրինակն այն էր, որ, ում էլ նկարեր, միշտ աղջկա պատկերն էր ստացվում: Հոգեկան մաքառման գնով փորձեց մոռանալ աղջկան, որ ուրիշ մարդկանց էլ կարողանա նկարել, սակայն արդյունքը նույնն էր. բոլոր նկարներում աղջիկն էր, թեև տարբեր, մտացածին իրավիճակներում: Կրկին սիրտ առավ վարպետին հարցով դիմելու, թե ինչու է այդպես ստացվում: Վարպետը, որն, իհարկե, վաղուց էր նկատել տղայի նկարների քնարական բնորդուհու միօրինակությունը, ասաց, որ ամեն ինչ իր ժամանակն ունի: Եթե այդպես է ստացվում, ու դա սրտի խորքից է գալիս, ապա տարօրինակ ոչինչ չկա:
– Կգա մի օր, – ասաց նա, – ու քո մեջ կսպառվի այդ պատկերը: Այդ ժամանակ էլ կսկսես ուրիշներին նկարել: Իսկ առայժմ՝ շարունակիր նույն ձևով: Ի վերջո, ամեն նկարի հետ քո ձեռքն ավելի է բացվում ու կատարելագործվում:
Տղան չհավատաց վարպետի խոսքին. ինչպե՞ս կարող է սպառվել աղջկա կերպարը… Մի՞թե իր սերը կարող է ժամանակային սահման ունենալ…
* * *
Ավարտական տոնահանդեսին նկարիչ տղան աղջկան հրավիրեց պարելու: Տաս տարվա մեջ առաջին անգամ բռնեց նրա ձեռքը, ու մարմնով մի դող անցավ: Հաղթահարելով հուզմունքը, նրանք սկսեցին պարել դասընկերների, ծնողների ու ուսուցչուհիների խանդոտ հայացքների ներքո: Այդ պարը ժամեր տևեց: Տղան ներշնչում էր աղջկա մազերից հորդացող բույրը, որի մեջ աշխարհի բոլոր ակացիաներն ու վարդերն էին, ու աղջկա ականջին գաղտագողի պատմում էր թափառական շների, ծաղկող ծառերի, կարմիր ու գորշ տանիքների ու հեռավոր լեռների մասին: Ժամանակն իսպառ կանգ էր առել, իսկ տարածությունը կրկին վերածվել էր մաթեմատիկական զրոյի, քանզի նրանց միջև այդ պահին ոչինչ չկար, այլ միայն ակացիանորով ու վարդերով հարբած օդի հյուլեները:
Երկրորդ ժամի ավարտին աղջիկը հանկարծ հարցրեց.
– Գիտե՞ս որն է իմ սիրած ծաղիկը:
– Ո՞րը:
– Ակացիան: Սակայն ես նրանից միշտ վարդի հոտ եմ առնում: Գիտե՞ս ինչու: Մի անգամ (սեպտեմբերի մեկն էր) ես դուրս եկա տանից ու հրաշք տեսա: Մեր տան բակում ակացիայի մեծ ծառ է աճում: Երևի նկատել ես: Ուրեմն, դուրս եկա շքամուտքից, որ դպրոց գամ: Իսկ ճանապարհս անցնում է հենց ակացիայի մոտով: Դու չես հավատա, բայց ակացիայի բնին վարդերի մի մեծ, հրաշալի փունջ էր դրված: Մի պահ վարանեցի ու չէի ցանկանում ձեռք տալ, մտածելով, որ դա ուրիշինն է: Բայց հաջորդ վայրկյանին հասկացա, որ, եթե ոչ ոք չի վերցրել այդ հրաշք փունջը, ուրեմն՝ ոչ ոք չի նկատել այն, և ճակատագիրը դա հենց ինձ համար է պահել:
Տղայի մեջ կարծես կայծակ խփեց, սակայն նա զսպեց իր հուզմունքը ու հարցրեց.
– Եվ ի՞նչ արեցիր:
Աղջիկը բարձրացրեց հայացքը, նայեց տղայի աչքերին ու ասաց.
– Ես վարդերը տարա տուն, ծաղկամանի մեջ սառնորակ ջուր լցրեցի ու վարդերը ծաղկամանով դրեցի իմ սեղանին՝ անկողնուս մոտ: Հետո շտապեցի դպրոց, քանի որ ուշանում էի դասից: Բայց ամենատարօրինակը հետո պատահեց: Երբ դպրոցից վերադարձա տուն, իմ սենյակից ոչ թե վարդերի այլ ակացիայի հոտ էր գալիս: Չհավատալով՝ կանչեցի մայրիկիս: Նա շունչ քաշեց ու ասաց, որ վարդերի հոտ է գալիս: Ես ինքս հոտ քաշեցի փնջից ու ակացիայի հոտ առա: Մայրիկս անհանգստացավ ու ինձ բժշկի մոտ տարավ: Բժիշկն ասաց, որ դա տարիքի հետ է կապված:
– Սեռական հասունացմա՞ն, – հարցրեց տղան:
Աղջիկը շիկնեց ու շարունակեց.
– Նման մի բան: Սակայն այդ օրվանից մի բան փոխվեց, ու մինչ այսօր ես խառնում եմ վարդի ու ակացիայի հոտերը: Ակացիայի ծառից վարդի հոտ է գալիս, իսկ վարդենուց՝ ակացիայի:
Նկարիչ տղան ժպտաց ու մտածեց՝ պատմի՞ աղջկան, որ վարդերի այդ հրաշք փունջն ինքն էր գողացել-բերել հեռավոր մի քաղաքապետարանի ետնաբակից, թե՞ ոչ: Ու որոշեց առայժմ չխոստովանել. միևնույնն է՝ աղջիկը չի հավատա:
Մի քանի րոպե լուռ պարելուց հետո տղան հարցրեց.
– Իսկ հիշու՞մ ես, որ ես քո տետրակում ակացիայի ծաղիկ էի նկարել:
Աղջիկը կրկին ժպտաց, ու նրա այտերին փոսիկներ հայտնվեցին.
– Այո, իհարկե, մաթեմատիկայի տետրակն էր: Ոսուցչուհին բազմապատկման աղյուսակն էր բացատրում, իսկ ես, եթե անկեղծ ասեմ, ոչինչ չէի հասկանում: Իմ գլխում բոլորովին այլ մտքեր էին բազմապատկվում: Ու նախանձով մտածում էի քո մասին, որ նստել ես պատուհանի մոտ, ու այդ կետից հրաշալի տեսարան է բացվում դեպի աշխարհը:
Տղան մտքում հաճույքից հալվեց. ուրեմն աղջիկը մտածել է իր մասին: Պատմի՞, թե՞ ոչ վարդերի փնջի մասին… Նրա մտքի թելը կտրեց աղջկա տաքուկ ձայնը.
– Իսկ դու, պարզվում է, տաս տարի թափառական շներին ու կարմիր տանիքներն էիր ուսումնասիրում:
– Ոչ միայն: Նաև ծառերն ու հեռավոր լեռների գագաթները: Ամբողջ կյանքում կարելի է ուսումնասիրել դրանք:
– Այ տեսնու՞մ ես: Եվ երբեք չէիր մտածում իմ մասին, – աղջիկը բազմանշանակ ժպտաց:
– Դե իհարկե, դու տարված էիր բազմապատկման աղյուսակներով: Գոնե հասկացա՞ր, թե ինչ է անում երկու անգամ երկու:
– Վստահ չեմ, բայց կարծում եմ՝ չորս կամ հինգ:
– Կամ էլ՝ վեց…
– Իսկ, միգուցե, նույնիսկ՝ յոթ… Բայց ես ավելի կարևոր բան հասկացա, որ ոչ ոք չգիտի: Ավելի ճիշտ՝ չգիտեր մինչև հիմա: Որ ակացիան վարդի բույր ունի, իսկ վարդը՝ ակացիայի:
– Երևի դա նույն բանն է:
– Չգիտեմ: Բայց մի բան էլ կա, որ ավելի կարևոր է ինձ համար: Աշխարհում կա մեկը, որն ինձ համար վարդեր էր քաղել ու բերել: Կհավատա՞ս, որ այսքան տարի այդ մտքով եմ ապրել:
– Կհավատամ, իհարկե…
* * *
Մարդիկ սիրում են հեքիաթներ: Հավատում են կամ չեն հավատում, բայց սիրում են: Ու փնտրում են հեքիաթներ: Ու նվիրում են հեքիաթներ: Ու սիրում են հեքիաթներ նվեր ստանալ: Բոլորը հավատում են օվկիանոսի խորքում թաքնված կղզու հեքիաթին: Այդ կղզում, ասում են, ժամանակը կանգ է առել առհավետ: Ծովի խորքում մարգարիտներ են լողում, որ գիշերը համբարձվում են երկինք ու աստղեր դառնում: Իսկ լուսադեմին, երբ ամենամութ ժամն է, նրանք իջնում են երկնքից ու կրկին թաքնվում խեցիների մեջ` մինչ հաջորդ գիշեր: Այդ կղզում երկինքն ու երկիրը միաձուլվել են, իսկ հորիզոնի գիծը մոտիկ է ու շոշափելի: Բավական է ափդ պարզես ու կբռնես երկնքի մարգարիտները՝ սիրեցյալիդ նվիրելու համար…
Նկարիչ տղան ծխում էր ու մտածում իր հեքիաթների մասին: Միայն թափառական շների հաչոցն էր ժամանակ առ ժամանակ ընդհատում մայիսյան գիշերվա անդորրը: Քաղաքը քնած էր: Քնած էին կարմիր ու գորշ տանիքները: Քնած էին ակացիաներն ու վարդերը: Եվ, երևի, աղջիկն էլ քնած էր:
Տղան հավատում ու սիրում էր հեքիաթները: Հավատում էր, քանզի բազմիցս ականատես էր եղել դրանց: Հավատում էր, որ մի գիշերվա մեջ քաղցրանում են աշխարհի բոլոր ջրերը, անգամ՝ սափորների միջինը: Սիրում էր, քանզի դրանք նրան ստեղծագործական անսպառ ոգեշնչում ու հոգեկան անդորր էին բերում՝ երկար գիշերները խաղաղությամբ լուսացնելու համար: Հեքիաթներն օգնում էին, որ ժամանակի անիվը համընթաց պտտվի. ո՛չ արագանա, և ո՛չ էլ դանդաղի:
Ինչու՞ ավարտական հանդեսի օրը չխոստովանեց աղջկան, որ ակացիայի հոտով վարդերի փունջն ինքն էր բերել: Եթե ասեր, ամեն ինչ, թերևս, այլ կերպ կընթանար: Ո՞վ գիտե, միգուցե աղջիկը հիմա իր կողքին խաղաղ քնած կլիներ, ու ինքը կամացուկ կշոյեր նրա սևուկ մազերը: Բայց, եթե ասեր, աղջիկը կկորցներ իր հեքիաթը: Ինքը չցանկացավ ու հիմա էլ չի ցանկանում, որ աղջիկը կորցնի այդ հեքիաթը, որ նրան երջանկություն է բերում: Ո՞րն է ավելի լավ՝ երջանկության սպասու՞մը, թե հենց ինքը՝ երջանկությունը: Աղջկա համար թերևս առաջինը, քանզի երջանկությունը ունենալուց հետո կյանքը նրա համար կդառնար մի տեսակ ավարտված, գորշ տանիքի պես: Երբ մեռնում է հեքիաթը, մեռնում են աստղերը, մեռնում է սերը, ու էլ ի՞նչ պիտի անի աղջիկը դրանից հետո: Դառնա իր կի՞նը: Հետո՞: Իր տղայի կամ աղջկա մա՞յրը: Հետո՞: Ավելի լավ չէ՞ պահել հեքիաթը, որ չմարի հոգու կրակը…
Տղան չնկատեց, թե ինչպես փակվեցին կոպերը: Ու կարճատև երազ տեսավ. ակացիայի ծառի վրա վարդեր էին բացվել, ու ինքն ու աղջիկը թիթեռնիկների պես թռվռում էին ծաղկից-ծաղիկ…
Դռան թակոցն արթնացրեց նրան: Ո՞վ կարող էր գիշերվա տեսիլքների ծանծաղուտում որոնել ու գտնել կարմիր տանիքի տակ ծվարած արվեստանոցի դուռը: Թափառական շնե՞րը: Նրանք այսքան վեր չեն բարձրանում ու դուռ չեն թակում: Թափառական մի դերվի՞շ: Մի՞թե հեքիաթն այդքան խոր է թափանցել իրականության մեջ: Անծանոթ մուրացկա՞ն: Դա էլ շա՜տ է հեռու հեքիաթից:
Տղան վերկացավ կարպետով ծածկված թախտից ու բացեց դուռը: Եթե իրոք կա գիշերների գիշերը, և ջրերն իրոք քաղցրանում են անգամ սափորներում, ապա դա հենց այդ գիշերն էր. դռան շեմին կանգնած էր աղջիկը:
Տղան վարանեց. չգիտեր՝ քնա՞ծ է, թե՞ արթուն: Առաջինը խոսեց աղջիկը.
– Կարո՞ղ եմ ներս գալ: Դրսում թափառական շներ են և քամի:
Տղան ձեռքի շարժումով աղջկան ներս հրավիրեց, կողպեց դուռը ու քայլեց աղջկա ետևից, որը, մոմի լույսի տակ կողմնորոշվելով, մոտեցավ պատի տակ ծերացած արևելյան թախտին: Նստեց: Մի քանի վայրկյան նայեց մոմի թրթռացող բոցին ու ասաց.
– Ինձ ծխախոտ կհյուրասիրե՞ս:
Տղան նրան մեկնեց ծխախոտի տուփը, ապա լուցկի վառեց ու մոտեցրեց: Աղջիկը կպցրեց գլանակը, ներքաշեց ու արտաշնչեց սպիտակ ծուխը, որը գալար-գալար իջավ սեղանին ցրված թղթերի, մատիտների ու սուրճի բաժակի կույտի վրա, ապա վեր ելավ ու համբարձվեց օդում:
– Զարմացա՞ծ ես, – կարծես ի միջի այլոց հարցրեց աղջիկը:
– Այո, – պատասխանեց տղան, – բայց շա՜տ հաճելիորեն:
Աղջիկը ժպտաց ու հայացքը սահեցրեց սեղանին սփռված գծանկարներին:
– Քանի՞ տարի է անցել: Չո՞րս:
– Կամ, միգուցե, հինգ…
– Կամ էլ՝ վեց, կամ, միգուցե, նաև յոթ…
Երկուսն էլ ուրախ ծիծաղեցին՝ հիշելով դպրոցն ու մաթեմատիկայի դասը:
Տղան սուրճ պատրաստեց ու մատուցեց: Հին կատակն ու տաք սուրճը օգնեցին, որ շարժվի ու սկսի հալվել տարիների կոփած սառույցը: Առաջինը խոսեց աղջիկը.
– Ես շատ եմ տանջվում: Երևի՝ շատ մտածելուց: Կամ էլ՝ հակառակը… Ես չէի գա քեզ մոտ, եթե դու չլինեիր իմ գաղտնիքի միակ վկան: Հիշու՞մ ես, ես քեզ պատմել եմ, որ ինձ մոտ խառնվել էին հոտային զգացմունքները, ու ես ակացիայից վարդի հոտ էի առնում, իսկ վարդից՝ ակացիայի:
– Իհարկե, հիշում եմ, – ժպտաց տղան, – դա հեքիաթի պես մի բան է, որը չի՛ կարող մոռացվել:
– Այդ հեքիաթը, կարծես, մեռնում է անվերադարձ: Մի օր ինձ վարդեր նվիրեցին (ինձ հաճախ են ծաղիկներ նվիրում), ու ես դրանցից հենց վարդի հոտ առա: Հետո անցնում էի ակացիայի տակով, ու քթիս դիպավ նրա բույրը: Մեկ ուրիշը, թերևս, կուրախանար, որ իր մոտ վերականգնվել են հոտային զգայարանները, բայց ես սարսափեցի: Հասկացա, որ կորցնում եմ մի թանկ բան, առանց որի անիմաստ է ամեն ինչ: Մի տաք բան, որ սնուցում էր սիրտս ու հոգիս:
Նկարիչը չպատասխանեց: Կում արեց սուրճից, մի նոր գլանակ վառեց՝ սպասելով, որ աղջիկը կշարունակի իր խոսքը, սակայն նա լուռ էր: Տարիները հասունացրել ու հղկել էին նրան: Հիմա նա կատարյալ կին էր, որին կերազեր ամեն մի տղամարդ: Եվ միայն այտերին հայտնվող ու անհետացող փոսիկներն էին մատնում կապը մանկության հետ:
Տեսնելով, որ նկարիչը չի խոսում, աղջիկը շարունակեց.
– Երբ վերջին անգամ այստեղ քեզ մոտ էի, դու չկարողացար տիրանալ ինձ: Զգացի, որ հուզմունքից է… Դա ինձ համար անսպասելի էր և զարմանալի: Ես շատ տղամարդիկ եմ ունեցել…
– Պարտադիր չէ ինձ պատմել դրա մասին, – կտրուկ ասաց նկարիչը:
– Այո, իհարկե: Ների՛ր ինձ: Ես չէի ցանկանում վիրավորել քեզ: Բայց այն ժամանակ դու չասացիր, թե ինչու: Ես հեռացա տարակուսած ու, ի՞նչ թաքցնեմ, մի քիչ էլ վիրավորված: Մի՞թե դու չէիր ցանկանում ինձ:
– Ի՞նչ ես ասում: Իհարկե՛ ցանկանում էի: Աշխարհում ամենից շատ ես քեզ էի ցանկանում այդ օրը, բայց վախենում էի, թե դրանով կկորցնեմ քեզ: Դու իմ հեքիաթն ես: Ես չեմ ցանկանում կորցնել քեզ:
Աղջիկը ժպտաց.
– Քո հեքիաթը… Ես սիրում եմ քո հեքիաթը լինել: Թափառական շների, կարմիր կտուրների, ակացիաների ու վարդերի հեքիաթը… Ես սիրում եմ դա: Դա տաք է պահում իմ սիրտը: Բայց քո ասածից եսասիրության հոտ է գալիս, նկարիչ տղա:
– Կյանքում պահեր կան, երբ եսասիրությունը միակ փրկությունն է: Միակ ճիշտ ճանապարհը:
– Միգուցե… Չգիտեմ…
– Ես քեզ առաջարկեցի մնալ ինձ մոտ ու իմ կինը լինել:
– Ես վախեցա:
– Ինչի՞ց վախեցար: Ինձնի՞ց…
– Ո՛չ, ի՜նչ ես ասում… Ես քեզ սիրում եմ և գիտեմ, որ դու էլ ինձ ես սիրում: Բայց այդ օրն ինձ թվաց, որ դու սառել ես իմ հանդեպ: Բացի այդ, ես վախեցա կորցնել հեքիաթս:
– Եվ ի՞նչ, պահեցիր այն տաք տեղու՞մ:
– Այո, սրտիս մեջ: Այսինքն՝ ուզում էի պահել, սակայն հիմա հասկանում եմ, որ կորցնում եմ այն: Եթե, իհարկե, արդեն չեմ կորցրել անվերադարձ:
Նորից լռություն տիրեց, որի մեջ աշխարհի բոլոր բառերն էին:
– Հեքիաթները պահելու համար մեծ ուժ է պետք, – դանդաղ նկատեց նկարիչը:
– Ես չունեմ այդ ուժը:
– Ես պատրաստ եմ տալ քեզ: Եթե ուզում ես, եթե պատրաստ ես՝ մնա ինձ մոտ և ապրիր հեքիաթի մեջ:
Աղջիկը ժպտաց, ու փոսիկները կրկին ակոսեցին նրա այտերը.
– Իսկ դու ուզու՞մ ես…
Նկարիչը չպատասխանեց: Ե՛վ ուզում էր, և՛ չէր ուզում: Աղջիկը հեքիաթ էր, և այդ հեքիաթը նրանն էր: Բայց խնդիրն էլ հենց այդ էր: Աղջիկը հեքիաթ էր, և տղան վախենում էր, որ կբացվի լույսը, մարգարիտները երկնքից կիջնեն ծովի հատակը, ու կմեռնի հեքիաթը: Նման վախճան նա հաստա՛տ չէր ուզում: Ի՞նչ պատասխաներ…
Աղջիկը տխուր ժպտաց ու ոտքի ելավ: Մոտեցավ պատուհանին, դուրս նայեց՝ երկինքը սկսել էր շառագունել: Հետո շրջվեց դեպի նկարիչն ու ասաց.
– Ուրիշ հեքիաթ էլ կա: Հիշու՞մ ես, դու ասում էիր, որ ամենամութ ժամը լուսաբացից առաջ է:
– Դա հեքիաթ չէ, այլ իրականություն:
– Ի՜նչ տարբերություն… Ես դա իմ հեքիաթը կդարձնեմ, և նա ինձ ուժ կտա: Չէ՞ որ ինձ հեռավոր ճամփորդություն է սպասում:
– Իսկ ու՞ր, – հետաքրքրվեց նկարիչը:
– Դա գաղտնիք է, բայց ես կակնարկեմ՝ օվկիանոսի խորքում թաքնված կղզին: Հիշու՞մ ես: Դու ես ինձ պատմել:
Նկարիչն անհանգստացավ: Ռոմանտիկ տրամադրությունը մեկեն հօդս ցնդեց:
– Երկա՞ր ժամանակով ես գնում:
– Չգիտեմ: Չեմ կարծում: Բայց մինչ գնալս ուզում եմ քեզ մի բան ցույց տալ:
Աղջիկը հեռացավ պատուհանից: Նուրբ գալարուն շարժումներով հանեց շրջազգեստը ու մոտեցավ մոմին:
– Տե՛ս, ասաց նա՝ ցույց տալով ուսը:
Նկարիչը մոտեցրեց հայացքը: Աղջկա ուսին դաջվածք կար:
– Սա ի՞նչ է:
– Դաջվածք: Իմ տետրակում դու ակացիայի ծաղիկ էիր նկարել: Հիշու՞մ ես: Սա այդ ծաղիկն է՝ մեկը-մեկի, կապույտ թերթիկներով: Ես այն իմ թալիսմանն եմ դարձրել:
Նկարչի միջով մի տաք ալիք անցավ, որ փոթորկեց նրա ողջ էությունը: Նախ քնքշորեն, ապա ագահորեն համբուրեց աղջկա ուսը, իսկ շուրթերը շշնջացին.
– Մնա ինձ մոտ: Ես քեզ սիրում եմ…
– Ես էլ քեզ եմ շատ սիրում, բայց չեմ կարող մնալ: Ուզում եմ՝ դու իմ հեքիաթը մնաս, իսկ ես՝ քո:
Աղջիկը հագավ շապիկը, ուղղեց ուսերին թափված սևաթույր մազերը: Նայեց տղայի աչքերին, ժպտաց, ապա համբուրեց ցուցամատը ու կամացուկ հպեց նրա շուրթերին:
– Գնացի, – կիսաձայն շշնջաց նա ու քայլեց դեպի դուռը: Հանկարծ շրջվեց ու ասաց.
– Չմոռանաս, որ աշխարհում մի սիրտ տրոփում է հատուկ քեզ համար: Ու այդ սիրտը լիքն է հեքիաթներով…
Ասաց ու գնաց:
Երկնքի աստղերը աճապարանքով իջնում էին ծովի հատակը:
* * *
Կյանքի ու ժամանակի անիվն ավելի ու ավելի արագ էր պտտվում, իսկ տարածությունը հաճախ փոքրանում էր ու դառնում դասասենյակի պատուհանի չափ:
Մի օր` մայիսյան մի պայծառ առավոտ, երբ մայր բնությունն ամենուր կանաչ գորգեր ու վարդի փնջեր էր փռել, իսկ նախշուն-շողշողուն թիթեռնիկները ծաղկից-ծաղիկ էին ճախրում, նկարիչը որոշեց վերգտնել իր կորած հեքիաթը: Թեև կարող էր միլիոնավոր վարդեր գնել, բայց որոշեց ուղևորվել մանկության հեռավոր քաղաքը, ուր ծնողներն իրեն ուղարկում էին ամառային արձակուրդները կարճելու: Գտավ քաղաքապետարանը ու դրա ետնաբակից վարդեր գողացավ: Վերադարձավ քաղաք ու, անձրևից մնացած ջրափոսերը հաշվելով, հասավ խունացած նեոնային լույսով խանութի շենքին, որի երկրորդ հարկում աղջկա բնակարանն էր: Բնակարանում լույս չէր վառվում: Ցանկացավ վարդերի փունջը դնել բակում աճող ակացիայի բնին, ինչպես շատ տարիներ առաջ, սակայն ծառը չկար: Միայն մեռած կոճղն էր մատնում, որ այստեղ ժամանակին սիրո մի ծառ է սոսափել հարավային քամուց: Նկարիչը վարդերի փունջը դրեց չորացած կոճղին ու որոշեց գտնել աղջկան, որի մազերից ակացիայի ու վարդերի հոտ էր գալիս:
Երկարատև հարցուփորձից հետո պարզեց, թե ուր է մեկնել աղջիկը ամիսներ առաջ: Անմիջապես օդանավի տոմսակ գնեց ու ուղևորվեց հեռավոր արևելյան մի քաղաք: Երբ հասավ՝ զարմանքով ու տհաճությամբ նկատեց, որ օդն այդտեղ ավազի հոտ ունի, իսկ երկնակամարը քառակուսի է: Անցավ բոլոր հյուրանոցներով, հանրակացարաններով, վարձով տրվող թանկ ու էժան տներով, ռեստորաններով ու սրճարաններով, ուր աղջիկը կարող էր գոնե այցելած լինել: Սակայն եռանդագին որոնումները որևէ արդյունք չտվեցին: Օրեր ու գիշերներ թափառեց քաղաքի աղմկոտ ու հոգնած փողոցներով և, երբ թվում էր, թե ամեն մի փնտրտուք անիմաստ է, մի բաժակ ջուր խմելու ցանկությամբ արվարձաններից մեկում թաքնված մի պանդոկ մտավ: Պարզվեց, որ պոռնկատուն է: Ակամայից զրույցի բռնվեց, ու տարիքն առած տիրուհին ոչ այնքան նկարչի առաջարկած փողից գայթակղված, որքան նրա հյուծված դեմքից աղերսանք կարդալով, խոստովանեց, որ տարիներ առաջ իր մոտ մի աղջիկ է աշխատել՝ հեռու երկրից եկած և ուսին՝ ծաղկի դաջվածք:
Այս խայծից կառչելով՝ նկարիչը դիմեց ոստիկանության սպային, որի հետ իր փնտրումների ժամանակ էր ծանոթացել (ոստիկանը նկարչին թափառաշրջիկի տեղ էր դրել և ցանկացել էր ձերբակալել): Սակայն նույնիսկ ոստիկանության օգնությամբ հնարավոր չեղավ որևէ նոր բան պարզել աղջկա մասին: Օդանավակայանում և նավահանգստում ասացին, որ նման աղջիկ կամ կին կղզին չի լքել վերջին երկու տարվա ընթացքում: Փնտրումները մտան փակուղի:
* * *
Նկարիչը հյուրանոցի իր համարում անշտապ ճամպրուկն էր դասավորում: Որոշել էր առավոտյան վերադառնալ տուն: Հանկարծ զանգեց հեռախոսը: Ոստիկանության սպան էր: Խնդրում էր շտապ հանդիպել:
– Ինչ-որ նորություն կա՞, – հույս շողաց նկարչի սրտում, – խնդրում եմ՝ ասեք, լեյտենանտ:
– Հինգ րոպեից ներքևում եղեք, – սպայի ձայնը հատու էր և պաշտոնական:
Նկարիչը վերցրեց բաճկոնը ու դուրս վազեց սենյակից:
Կես ժամ անց նրանք կանգնած էին հիվանդանոցներից մեկի դիարանում: Հերթապահ բժիշկը դուրս քաշեց սառնարանի դարակներից մեկը ու ետ տարավ սպիտակ սավանը:
– Սա՞ է, – ցածրաձայն հարցրեց սպան:
Նկարիչն, ասես քնի մեջ, մոտեցավ դիակին: Սև մազերից այլևս վարդի հոտ չէր գալիս, սակայն ուսի վրա հստակ երևում էր ակացիայի ծաղկի կապույտ դրոշմը:
Սպան ձեռքը կամաց դրեց նրա ուսին ու ցածր ձայնով ասաց.
– Մեկ ամիս առաջ են գտել աղբանոցներից մեկում: Մարմինը կտրել էին ու հանել սիրտը: Աղբանոցի մարդիկ հիացել էին նույնիսկ դիակի գեղեցկությունից ու զանգահարել ոստիկանություն: Եվ ինչպե՞ս միանգամից չանցավ իմ մտքով… Գիտեք՝ աշխարհում հարուստ մարդիկ շատ կան, որոնք հանուն իրենց առողջության կանգ չեն առնի ոչնչի առջև: Մեզանում հաճախ է պատահում օտարականների հետ, որոնք գալիս են այս կղզին բախտ որոնելու: Տեսնես ո՞ր սրիկայի կրծքում է հիմա տրոփում այս դժբախտի սիրտը… Ընդունեք իմ անկեղծ ցավակցությունը: Որքան հասկանում եմ՝ նա թանկ էր Ձեզ: Մենք ամեն ինչ կանենք բացահայտելու համար…
Նկարչի արցունքները կաթացին կապույտ ծաղկի վրա…
* * *
Գերեզմանատան հեռու անկյունում ակացիայի ծառ է աճում: Նրա տակ շիրմաքար է՝ վարդի թփերով շրջապատված: Քարի վրա անուն չկա: Մի ծաղիկ է նկարված ու երկու բառ՝ «Իմ հեքիաթը»: Ասում են՝ ամեն տարի մայիս ամսին մի ծեր նկարիչ է այցելում այս գերեզմանը և ջրում վարդի թփերը:
մայիս-հունիս 2004