Հարյուրավոր ձեռքեր շոյում էին մարմինս: Նրանք սահում էին մազերիս վրայով, հպվում ականջներիս ու ծոծրակիս, սիրում ուսերս, փաղաքշում կրծքերս ու փորս, ոտքերս, մատներս ու շուրթերս… Ես ագահորեն համբուրում էի այդ ձեռքերն ու մատները, ու մարմինս լցվում էր կատարյալ հաճույքի ալիքներով, որ փոթորկում էին իմ կուսական խաղաղությունը: Միստրալի սառը հոսանքը խառնվում էր Բորեասի տաք շնչին, ու այդ խելագար հևքը ալեկոծում էր իմ ողջ էությունը: Հզոր ալիքները ծառս էին լինում ոտքերիս եղունգներից մինչև գլխիս մազերի ծայրը: Եվս մի պահ, ու ահագնացող տարերքը կպայթեր իմ մեջ… Հաջորդ վայրկյանին ես վեր թռա անմարդկային մոլուցքով: Սեփական ոռնոցիս ձայնը դուրս ժայթքեց թոքերիցս ու ակոսեց գիշերվա թվացյալ անդորրը որպես վիրավոր միայնակ գայլի հոգեվարքի ճիչ:
Չէի համարձակվում բանալ աչքերս: Վախենում էի կորցնել երազիս պատրանքը: Համ էլ սարսափում էի գիշերվա միայնակ իրականությունից: Մարմինս տակավին ելևէջում էր կատաղի ալեբախությամբ, ու չգիտեմ քանի տանջալից րոպե անցավ, մինչ ներքուստ համակերպվեցի արթնանալու մղձավանջին: Տաք քրտինքս հոսում էի մազերիցս ու ծնոտիցս կաթում մերկ կրծքերիս ու փորիս: Մի կերպ, հոգեկան ու ֆիզիկական աննկարագրելի տանջանքով, ազատվեցի սավանիս թաց գերությունից ու փորձեցի բացել կոպերս: Հիմա արդեն՝ երազիցս փախչելու համար: Ինձ հետ կենակցող հարյուրավոր ձեռքերն այլևս խորթ ու անտանելի էին ինձ: Վախենում էի խեղդվել նրանց սիրո հորձանքներում: Փրփուրներից կառչած նավաբեկյալի պես ինձ անկողնուց դուրս հրեցի ու ծնկի եկա մահճակալիս կողքին: Չափից դուրս թույլ ու անօգնական էի կանգնելու փորձ իսկ անելու համար: Շուրջ բոլորս իմ սովորական մթությունն էր: Աստիճանաբար ուժ կուտակելով՝ կանգնեցի ու երերալով մոտեցա հատակից մինչև առաստաղ բարձրացող հսկա պատուհանին: Չնայած դեկտեմբերի դաժան ցրտին՝ ես այն բաց էի թողել: Խոր շունչ քաշեցի, ու մարմինս սկսեց հանդարտվել պաղ օդի շփումից, իսկ երազային զգացմունքներիս մուժը նահանջեց ու պատսպարվեց որովայնիս խորքում: Մի քանի անգամ էլ օդ ներքաշելով քրտնած թոքերս՝ համարձակվեցի լրիվ բանալ աչքերս:
Դիմացս, որքան որ տեսողությունս ընկալում էր, գիշերվա համատարած օվկիանոսն էր, որպիսին միայն ձմռանն է լինում: Երկնքում արծաթե դրամի պես փայլատակում էր տասնչորս օրական լուսինը, ու ես զգում էի, թե ինչպես են նրա մետաղական շողերը սառը դանակների պես ծակում-անցնում մարմնովս: Սակայն որևէ ցավ չէի զգում: Կարծես զգայազրկված լինեի: Միայն այն տարօրինակ զգացումն ունեի, թե սիրտս սառում է, ապա այդ սառնությունը փոխանցվում է մարմնիս բոլոր կետերին: Այդպես կանգնած մնացի, մինչև միջիս փոթորիկը հանդարտվեց, ու խաբուսիկ մի հանդարտություն իջավ վրաս: Լուսինը կարծես քարացել էր ցրտից, իսկ քաղաքը պարուրած ձյան համատարած ճերմակությունը գիշերային անապատ էր հիշեցնում: Եթե լուսինը գոնե ձայն արձակեր, ապա այդքան մռայլ ու դժխեմ չէր երևա: Աստիճանաբար սրտիս զարկերն էլ համաչափ դարձան: Տաք լեզուս սահեցրի պապագ շուրթերիս ու քիմքիս վրայով: Գիտակցությունս էլ արդեն վերադառնում էր ինձ: Վերջապես փակեցի բերանս ու քթով ներքաշեցի դեկտեմբերյան գիշերվա գերեզմանային սառնությունը:
Սկսեցի ամաչել իմ մերկությունից, ուստի կամացուկ հեռացա պատուհանից, թեև վստահ եմ, որ ինձ որևէ մարդկային արարած չէր տեսնում: Լիալուսնի շողերը հասնում էին սենյակիս հեռավոր անկյուններին ու սառած պատերի վրա ծառերի մերկ ճյուղերի տեսիլքներն էին դրոշմում: Մի հայացք նետեցի սեղանին: Գինու կիսատ շիշն էր, երկու հասարակ բաժակ, մոխրամանը՝ միջին մի քանի հանգած գլանակ ու մոխիր: Կողքին ծխախոտի տուփն էր ու լուցկին:
Փորձեցի հիշել նրան, բայց ապարդյուն: Հոտ քաշեցի նրա բաժակից, ապա մոխրամանից ու ոչինչ չհասկացա: Նույնիսկ չկարողացա մտաբերել՝ մենք սիրով զբաղվե՞լ ենք, թե՞ ոչ: Նա չկար: Անձայն փակել էր սենյակի դուռն ու ձուլվել գիշերվա խավարչտին ճերմակի մեջ: Աստված իմ, որքա՜ն եմ ընկել ես, որ նույնիսկ իմ տղամարդուն չեմ կարողանում մտաբերել: Այսպես երևի միայն անհույս պոռնիկներն են ապրում: Իսկ ո՞վ եմ ես: Եվ ինչու՞ եմ ինքս ինձ նրանցից մաքուր կարծում: Մեկ տղամարդու հետ քնելով էլ կարելի է պոռնկանալ, հատկապես եթե քնելուց հետո չես էլ կարողանում վերհիշել նրան: Նույնիսկ առանց տղամարդու հետ կենակցելու կարելի է պոռնկանալ, եթե սիրտդ ի սկզբանե վարակված է այդ ախտով: Մարմինը երկրորդական է այլևս: Ամենավերջին պոռնիկն էլ կարող է ինքն իրեն Մարիամ Աստվածածնի պես մաքուր կարծել ու իր անբարո վարքն իբրև սիրային զեղումների շարան կամ պարզապես թուլություն ընկալել: Եվ առանց տղամարդու տրվելու էլ կարող ես քեզ Մարիամ Մագդաղինեցուց էլ ավելի կեղտոտ զգալ… Որտե՞ղ է սահմանը: Երևի սրտի մեջ… Երկուսի անունն էլ Մարիամ էր և երկուսն էլ Տիրոջ շրջապատում էին: Մագդաղինացին նույնիսկ ավելի մոտ էր…
Իսկ, միգուցե, ես բնավ չե՞մ քնել նրա հետ: Գինի ենք խմել, ծխել, երևի՝ զրուցել: Հետո նա դաշնամուր է նվագել, միգուցե նաև երգել ինձ համար… Հետո չգիտեմ ինչ է եղել, ու նա գնացել է: Գնացել է մի ուրիշ Մարիամի մո՞տ: Ա՜խ, թող գրողի ծոցը գնան բոլոր մարիամները: Ինչու՞ պիտի ես միայնակ լինեմ իմ ցավերի մեջ: Թող բոլոր կանայք տառապեն ինձ պես, եթե ես անկարող եմ օտարել իմ հոգեսպան տագնապները…
Մոտեցա դաշնամուրին: Կափարիչը բաց էր, ու ինձ թվաց, թե սևուսպիտակ ստեղների վրա նրա մատնահետքերն են մնացել: Մատներս նրբորեն սահեցրի քրոմատիկ հնչյուններով վար ու մի պահ թվաց, թե հիշում եմ նրան: Մտքիս թելն ամուր պահած՝ մոտեցա մահճակալիս ու գլուխս թաղեցի նրա բարձի մեջ: Ոչ մի հոտ, ոչ մի զգացում, բացի սրտիս ահագնացող տրոփյունից ու կոկորդումս կուտակվող անձուկից: Հուսահատությունից ուժասպառ՝ փռվեցի անկողնուս վրա՝ արցունքներովս հեղեղելով անհոտ բարձը…
* * *
Թող երիցս անիծվի այդ անձրևոտ աշնանային օրը: Կարծես Աստված բացել էր երկնքի դարպասները՝ մտադրվելով մարդկանց երկրորդ անգամ կործանել ջրի հորձանուտում: Ես ո՛չ տապան ունեի, ո՛չ վախ անձրևի կաթիլներից, և ո՛չ էլ հովանոց: Երևի հենց այդպես էր նախասահմանված, ու ինքս արագորեն գնում էի ճակատագրիս ընդառաջ: Մի պատահական մեքենա նստեցի, որ րոպե առաջ տուն հասնեմ: Հետո աղոտ եմ հիշում՝ ինչ-որ կտրուկ շրջադարձ, արգելակների անտանելի ճռռոց… Վերջին զգացողությունս այն էր, որ առաջ եմ սլանում լույսի արագությամբ: Հետո ասես ռումբ պայթեց գլխիս մեջ, ու կորցրեցի գիտակցությունս: Ինչ-որ լուսավոր խողովակով ճախրում էի դեպի կապույտ մի ամպ, բայց մի հզոր ձեռք բռնեց ինձ ու ետ բերեց դեպի խավար անէություն:
Ուշքի եկա հիվանդանոցում: Ականջներումս անձրևի ձայնն էր: Չհասկացա՝ դա իրակա՞ն անձրևն էր, թե՞ պարզապես նրա կրկնվող ձայնագրությունը: Կամքի ուժով բացեցի աչքերս: Ոչինչ չկար: Միայն համատարած ճերմակ էր, իսկ ականջներումս՝ մի կոսմիկական սիմֆոնիա: Ու կրկին թաղվեցի անհայտության անդունդներում: Ժամանակը վերացական էր դարձել ու կորցրել իր իմաստը: Չգիտեմ՝ քանի ժամ կամ օր էր անցել: Միայն ֆիզիկական ցավն էր ինձ վերադարձնում գիտակցության, ապա ահագնանալով` ինքն էլ կրկին գլորում ինձ մոռացության տարտարոսը: Բայց մի օր էլ սկսեցի աչքերիս առաջ սփռված ճերմակ դաշտից տարբերակել բժիշկների անկիրք հայացքները: Ասացին, որ կենդանի եմ: Չհասկացա, թե դա ինչ է նշանակում: Հետո զգացի, որ մեկը շոյում է դաստակս ու մատներս: Մի կին համբուրեց ինձ ու լաց եղավ: Հետո իմացա, որ մայրս էր: Մի տղամարդ թախծոտ աչքերով ժպտում էր ինձ: Նրա աչքերին նայելով ես կրկին ու կրկին ձուլվում էի Մորֆեոսի աշխարհը: Երազումս հարյուրավոր աչքերով գազաններ գողեգող մոտենում էին ինձ ու արալեզների պես լիզում կիսամեռ մարմինս: Մի օր էլ, երբ առաջին ձյան փաթիլները ամաչելով պարում էին օդում ու վախվորած իջնում կեղտոտ մայթերին, ինձ դուրս գրեցին հիվանդանոցից ու տարան իմ գողտրիկ բնակարանը` այգու վրա բացվող մեծ պատուհանով:
Կամաց-կամաց կազդուրվեցի, ու բոլոր զգայարաններս դժվարությամբ, ավելի ճիշտ` դժկամությամբ, վերադարձան ինձ: Բոլորը, բացառությամբ հոտառությանը: Պարբերաբար ինձ հյուր եկող բժիշկս ինձ գիտական խրթինաբանություններով համեմված ինչ-որ բան էր փորձում բացատրել, բայց ես միայն մի բան էի ընկալում` նրա կապույտ աչքերը: Սիրահարվել էի նրա աչքերին, ու պատրաստ էի անվերջ լսել այդ բարդ նախադասություները, միայն թե նա ավելի երկար մնար ինձ մոտ: Միայն շաբաթներ անց ինձ հասու դարձավ նրա վերջին խոսքը, թե հույս կա, որ հոտառությունս էլ կվերականգնվի, քանզի գիտությանը հայտնի են դեպքեր, երբ դա տեղի է ունեցել այսինչի ու այնինչի մոտ: Այդ ժամանակ ես կարևորություն չտվեցի նրա ասածներին, քանի որ տկար մարմինս մի քանի ուղղությամբ էր պայքարում, իսկ ինձ ավելի շատ նրա կապույտ աչքերն էին հետաքրքրում: Սակայն անցան մաքառման այդ առաջին շաբաթները, ու ես վերջապես գլխի ըկա, որ կորցրել եմ հոտառությունս:
Ո՞վ է ասում, թե ամենացավալին խղճի վերքն է, որ բուժում չունի: Ով ինչ կորցրել է` դա է նրա պատկերացմամբ ամենածանր կորուստն աշխարհում: Աշխարհն ինձ համար եռաչափ ամբողջությունից վերածվել էր տափակ երկչափ մի հարթության, ու ես ինձ բնավ չէի ընկալում իբրև լիարժեք կին, այլ կարծես մեկ այլ կնոջ աղավաղված երազը լինեի: Նրա ցնորային կյանքի անհաջող պրոյեկցիան մի ողորկ տարածության վրա, ուր բացակայում էին հոտառության պարգևած ուղղաձիգ վայելքները: Բայց ի՜նչ վայելքների մասին եմ խոսում, եթե այդտեղ միայն տառապանք էր: Ով չի կորցրել, նա երբեք չի հասկանա կորստի դաժան էությունը: Եթե ունեցած չլինեի, միգուցե և երբեք չզգայի դրա կենսական անհրաժեշտությունը ու չտառապեի անհույս անդամալույծ պես: Ոտքերը կորցրած մարդը, պատմում էր բժիշկս, քոր ու ցավ է զգում իր գոյություն չունեցող վերջույթներում, և չկա այդ պահանջը բավարարելու մի որևէ հնարավորություն: Հիրավի, ինչպե՞ս քորես մատներդ, որոնք վաղուց փտել են դիահերձարանի աղբանոցում: Զավակին կորցրած ծնողը անգամ հարթմնի լսում է նրա կանչը ու տառապում խելագարության աստիճան: Շատերն այդ պարագայում երկրորդ զավակն են ունենում, որ իրենց լսած ձայները վերագրեն կենդանի որդուն…
Ընկերուհիներիցս մեկն ինձ ափիոն առաջարկեց: Նախ մերժեցի, ապա փորձեցի, որ հեռացնեմ ինձնից ցնորության ալիքը: Բայց, երբ կրկին վերադարձա իրականություն, կորստիս ցավը տասնապատիկ սրվել էր: Ուստի զզվանքով մերժեցի ափիոնի հաջորդ բաժինը: Փակվեցի իմ սենյակում ու անձնատուր եղա արցունքներիս…
* * *
Մերձավորներս, իհարկե, նկատում էին տառապանքս: Ինքս իմ մեջ ամփոփվելով` դարձա կասկածամիտ ու հիմար չարությունը սկսեց տիրել ինձ, որն ավելի շուտ չմարմնավորված վախի արտահայտությունն էր: Ինքս ինձ կորցնելու վախն էր դա: Բայց եթե հոգեկան հիվանդն իր մեջ երկու կամ ավելի հոգի է տեսնում, ապա ես իմ մեջ մեկն էլ չէի զգում: Վախենում էի ոչ միայն ուրիշների աչքերին նայել, այլև սարսափում էի ինքս իմ աչքերը տեսնելուց: Մի անգամ միայն փորձեցի: Զգուշորեն մոտեցա հայելուն, սկսեցի բարձրացնել հայացքս ու հաջորդ պահին ցավագարի պես փախա նրանից: Սովորական դատարկությունն ինձ այդքան ցավ չէր պատճառի: Երանի՜ թե այնտեղ լոկ դատարկություն տեսնեի: Այդ դեպքում ես այն գոնե կփորձեի լցնել ինչ-որ բանով` ձյան ճերմակով, ամառվա կանաչով կամ էլ աշնան դեղինով, իսկ միգուցե նույնիսկ բժշկիս աչքերի կապույտով: Սակայն չկար այդ բաղձալի դատարկությունը` որպես մաքուր կուսական մի կտավ, որ քո վրձնի գույներին է սպասում: Դրան էլ պետք է հասնել` մաքուր կտավը մաքուր ներկերով լցնելու հանճարին: Մինչդեռ իմ աչքերում մահվան անհույս ու ամենասպան խավարն էր` ինչպես անջուր անապատի դևինը: Եթե աչքերը հոգու հայելին են, ապա ի՜նչ էր իմ ներսում… Դա նույնիսկ մահվան սառն ու անտարբեր հայացքը չէր, այլ մահացողի անհույս մաքառումն ու դժոխք գնացողի դժնի հոգեվարքի պատկերը:
Բայց չկար որևէ մաքառում, այլ միայն մահվան սպասում: Գոնե մահը հանգստություն կբերեր ինձ, ու ես, եթե ճիշտ են հանդերձյալ կյանքի ու վերակերպարանավորման մասին զրույցները, կփորձեի սկսել զրոյից ու լցնել աչքերիս դատարկ կտավը երկնագույնով, կանաչով ու դեղնակարմիր երանգներով, որ հիշողությունս ինձ ավելի ու ավելի հաճախ էր բերում: Մինչդեռ մշուշն էր տիրել մարմնիս ու հոգուս աչքերին: Հասկանում էի, թե որքան կարևոր էին իմ կյանքում հոտային ընկալումները: Ես կարող էի փակ աչքերով անցնել աշխարհը ու տեսնել այն ծայրից ծայր: Կարող էի միայն իմ հոտառությամբ հաղորդակցվել կյանքի ամենաբազմազան դրսևորումներին` տարբերելով ծովն օվկիանոսից ու լիճը ծովից: Նույնիսկ իմ առաջին սերը հոտով հայտնվեց: Նա գեղեցիկ չէր իմ այսօրվա պատկերացումներով, բայց նրանից տղամարդու հոտ էր գալիս, ու ես սիրահարվեցի նրան: Եվ հետագայում հենց այդպես էլ ընկալում էի նրան: Հազարավոր մարդկանց մեջ քթով զգում էի նրանից հառնող սակավաթիվ հյուլեները, ու սիրտս սկսում էր խլրտալ: Սուտ են ասում, թե կանայք ականջներով են սիրում: Միգուցե` նաև՛ ականջներով, բայց ես քթով էի սիրում: Երազիս մեջ էլ նա գալիս էր, ու ժպիտն էր լուսավորում դեմքս, եթե անգամ աչքերս փակ էին, իսկ ականջներս` խցանված:
Իսկ հիմա ամլությունն էր տիրել ինձ` չնայած մարմինս առաջվանն էր: Եվ տարօրինակ չէ, որ հոտառության կորուստս սկսել էր իր հետ ուրիշ զրկանքներ էլ բերել: Չէ՞որ դժբախտությունը երբեք մենակ չի գալիս: Աչքերս սկսեցին խամրել, ականջներս լցվեցին աններդաշնակ հնչյուններով, իսկ մատներս ոչինչ չէին զգում դաշնամուրի սևուսպիտակ ստեղների երբեմնի կախարդական հպումից: Ցրտի զգացողություն էլ գրեթե չունեի, չնայած ձմեռը հազվադեպ դաժան էր ու ցուրտ: Կարող էի կիսամերկ, կամ անգամ մերկ, ժամերով կանգնել բաց պատուհանի մոտ` հայացքս հառած լուսնի արծաթե պատկերին ու մերկ ծառերին: Մարմինս փայտանում էր ցրտից, բայց ես ոչինչ չէի զգում: Միայն սիրտս տրոփում էր անհույս դաժանությունից ու դաժան անհուսությունից: Ցանկանում էի, որ իմ ցավն ամենին հասնի, ու ես մենակ չլինեմ նրա հետ: Հետո լաց էի լինում` անզորությունից ու չարությունից սրտնեղված: Չէ՞ որ մարդիկ ապրում են ու երջանիկ են (եթե, իհարկե, գիտեն դրա մասին), իսկ ես ուզում եմ նրանցից խլել այդ երջանկությունը կամ էլ, գոնե, հօդս ցնդեցնել: Իսկ հնարավո՞ր է ուրիշից խլել հոտառությունը: Մի հեքիաթում տղան վաճառել էր իր ծիծաղը: Բայց չէ՞ որ բոլոր հեքիաթներն էլ իրականությունից կորսված անցքեր են: Միգուցե դա հնարավո՞ր է: Հարցնեմ մարդկանց` դուք ինձ չե՞ք վաճառի ձեր հոտառությունը: Փոխարենը ես կարող եմ տալ իմ աչքերը, կամ ականջները, կամ անգամ մարմինս…
Վերջին բառի վրա ինքս ինձ ժպտացի. հիմա՛ր, չէ՞ որ հոտառությունդ կրողը հենց մարմինդ է: Ինչպես նաև` լսողությունդ ու տեսողությունդ, շոշափելիքդ ու համերի զգացողությունդ: Մի բան էլ կա` կարծեմ վեցերորդ զգայարան են անվանում: Դրանով կատուներն ու շներն իրենց համար տարբերակում են լավ ու վատ մարդկանց ու պառկելու տեղ գտնում, իսկ ձկները կանխազգում են մոտալուտ երկրաշարժը: Երևի դրա կրողն էլ մարմինն է: Կամ էլ` երրորդ աչքը, որին հասանելի են այն պատկերները, որոնց կույր են առաջին երկուսը: Իսկ միգուցե կա՞ երկրորդ հոտառություն, որը կարելի է ինչ-որ ձևով կյանքի կոչել: Երևի կա: Պետք է մի անգամ էլ խոսեմ բժշկիս հետ: Ի՜նչ խոսք, հիմարություն է թերթերթում հայտարարություն տալ «Կգնեմ հոտառություն» վերնագրով: Միայն ծաղրի կարժանանամ և ոչինչ ավել: Ավելի լավ է` հանդիպեմ բժշկիս: Անկեղծ ասած` կարոտել եմ նրա երկնագույն աչքերին: Դա այն քիչ բաներից է, որ ինձ ետ է պահում ինքնասպանությունից:
* * *
Ես գաղտնի հույս ունեի, որ նա սպասում է ինձ: Գրեթե անձայն թակեցի նրա աշխատասենյակի դուռը ու, նույնիսկ հրավերի չսպասելով, սահեցի ներս: Նա նստած էր իր հնամաշ բազկաթոռին, որ ավելի շուտ գահ էր հիշեցնում, ու ծխում էր: Ծխի բարակ քուլաները ծուլորեն բարձրանում էին վեր ու, կիսաբաց օդանցքից դուրս սողալով, խառնվում դեկտեմբերյան կապարագույն եթերին:
Վստահ եմ, որ նա էլ հասկացավ, թե ով է իր անկոչ, բայց սպասված հյուրը, քանի որ, առանց հայացքը պատուհանից կտրելու, ձեռքի շարժումով ինձ հրավիրեց նստելու: Ես չհամարձակվեցի ձայն հանել ու կտրել նրան իր կարևոր զբաղմունքից, որ ավելի շուտ մեդիտացիա էր հիշեցնում, քան պարզ ժամավաճառություն կամ սթրեսը հանելու փորձ: Ես նույնքան անձայն տեղավորվեցի աթոռին ու հայացքս հառեցի նրա ծխախոտի ծխին: Հոտ, իհարկե, չէի զգում, բայց մի դյութական բան կար նրա մուգ սիլուետի, ծխի քուլաների ու ծխագույն երկնքի զուգորդության մեջ:
Մի րոպե անց նա անշտապ հանգցրեց գլանակը ու իր կապույտ աչքերն ուղղեց ինձ: Կամ նա իրապես հոգեբան էր, կամ էլ իմ հայացքն էր չափազանց մերկ, ուստի նա չսպասեց, որ ես ինչ-որ բան ասեմ, այլ միայն իր հայացքով անցավ իմ միջով, ու ես մոռացա ամեն ինչ: Բնազդորեն փորձեցի թաքցնել հայացքս, սակայն մոգական մի ուժ աչքերս գամել էր նրա բիբերին, ու ես կախարդվածի պես քարացել էի:
– Ուզում եմ քեզ արևելյան մի հին զրույց պատմել, – վերջապես խոսեց նա` ինձ մասամբ դուրս հանելով թմբիրից: – Հին ժամանակներում մի մարդ էր ապրում, անունը՝ Հոբ: Հոբն ուներ ամեն ինչ` հարստություն, իշխանություն, փառք, պատիվ, առողջություն, կանայք, հարճեր ու բազմաթիվ զավակներ: Եվ Հոբը անսահմանորեն սիրում ու վստահում էր Աստծուն: Բայց մի օր Աստվածն ու Սատանան որոշեցին փորձության տանել Հոբին, որպեսզի տեսնեն, թե որքանով զորավոր ու անկեղծ է նրա հավատը: Ու Փորձիչը գործի անցավ: Հոբը սկսեց հերթով կորցնել այն ամենն, ինչ ուներ` հարստությունը, իշխանությունը, փառքն ու պատիվը, առողջությունը, կանանց, հարճերին ու բազմաթիվ զավակներին: Ու, երբ հուսահատ ու հալածված թափառում էր անջուր անապատում ու իր մահն էր փնտրում, նրա առջև կրկին հայտնվեց Սատանան ու ասաց` երկրպագիր ինձ ու հայհոյիր Աստծուն, ու ես ամեն ինչ ետ կբերեմ քեզ: Հոբը, չնայած հուսահատված էր մահվան աստիճան, տրվեց խոհերին: Մտածեց ու ասաց` ու՞մ եմ պետք ես, եթե կորցնեմ հավատս Աստծո հանդեպ: Ես ամեն ինչ ստեղծել էի Աստծո կամքով ու իմ բազուկներով: Ու Հոբը մերժեց Փորձչին: Սատանան չքվեց, ասես ձուլվեց անապատի ավազներին: Իսկ Հոբը գիշերվա մենության մեջ աղոթեց Աստծուն ու ապավինեց նրան: Ապա ժողովեց իր ողջ կամքն ու զգաց, որ բազուկները կրկին լցվեցին ուժով ու կորովով: Եվ շուտով Բարձրյալի օգնությամբ ետ բերեց իր ողջ ունեցվածքը ու նոր կանայք ու զավակներ ունեցավ: Եվ ավելի երջանիկ էր, քան իր առաջին օրերին, քանզի նաև անցել էր փորձության միջով ու իմաստություն էր ձեռք բերել ու հասկացել, որ ամեն ինչի բանալին ինքդ քո մեջ պիտի փնտրես: Աստված օգնում է նրանց, ով հայցում է իր օգնությունը:
Բժիշկն ավարտեց իր խոսքը, կրկին շրջվեց դեպի պատուհանը ու նոր գլանակ վառեց: Ծուխը վեր հառնեց ու խառնվեց մթնող կոբալտագույն երկնքին: Ես հասկացա, որ տեսակցությունն ավարտված է: Լռելյայն վերկացա, անձայն դուրս սողոսկեցի սենյակից ու քայլեցի կեղտոտ ձյունով շպարված մայթով, ու քայլերս ինձ բերեցին եկեղեցու դուռը: Լիովին հուսահատ` մտա փայտե դռնով: Տակավին վախենում էի մարդկանց աչքերին նայել ու չէի էլ ուզում, որ նրանք իմ աչքերը տեսնեն: Մի մոմ վառեցի ու փորձեցի աղոթք անել, սակայն բառերը մոռացել էի: Ոչ թե աղոթքի, այլ ընդհանրապես բոլոր բառերը: Ուղեղումս խառնիճաղանջ մտքերի փոթորիկ էր: Միայն կարողացա շշնջալ` Օգնի՜ր ինձ, Մարիամ… Հայացքս մի կերպ բարձրացրի վեր` Մարիամ Աստվածածնի հեզ պատկերին, սակայն նրա աչքերին չկարողացա նայել: Օտարացել էի ամեն ինչից և առաջին հերթին` ինքս ինձնից: Իսկ միգուցե սա իմ պատի՞ժն է, որ պիտի կրեմ խոնարհ ու գլխահակ… Պատի՞ժ: Բայց ո՞ր մեղքիս համար: Ես սուրբ չեմ, բայց ինձ անհույս մեղավոր էլ չեմ համարում: Բայց ի՞նչ իրավունք ունեմ ինքս ինձ դատելու: Գայթակղվե՞լ եմ… Չգիտեմ: Իսկ միգուցե՞ հոտառությունս այն գայթակղեցնող անդամս էր, որ մի անհայտ սուրբ իմ փոխարեն կտրել ու դեն է նետել` իբրև վտանգավոր մի ախտ, որ ողջ մարմինս չկորցնեմ… Ո՞վ գիտե: Կամ էլ սա երևի փորձություն է, որի միջով պետք է անցնել ու հաղթե՞լ… Ես չգիտեմ: Ես ոչինչ չեմ հասկանում: Ես կործանվում եմ: Ինձ փրկություն է պետք: Օգնի՜ր ինձ, Մարիամ…
Երբ դուրս էի գալիս եկեղեցուց, մի ձայն դիմեց ինձ.
– Դու ի՞նչ ցավ ունես, աղջիկ:
Շրջվեցի դեպի ձայնը. մի ոտքը կտրված զինվոր էր` մազակալած երեսին դրոշմված ցավով:
– Ես կորցրել եմ հոտառությունս, – կմկմացի ես:
– Երջանիկ ես, որ չես զգում արյան հոտը:
Ես փախա նրանից, փախա եկեղեցուց ու մարդկանցից: Ես ուզում էի զգալ արյան հոտը: Գոնե արյան հոտը, եթե այլ հոտեր հասանելի չէին ինձ… Ոչ ոք չի ցանկանում հասկանալ ինձ, ու՞ր մնաց, թե օգնել: Բժիշկս, Մարիամը, այս անծանոթ զինվորը… Չնկատեցի էլ, թե ինչպես տուն հասա: Առանց լույսը վառելու մի քանի քնաբեր կուլ տվեցի ու ընկա անկողնուս վրա: Կամ կքնեմ հավերժական քնով, կամ էլ գոնե մինչև վաղը կմոռանամ հոգուս ցավը: Բայց ինչու՞ էր բժիշկս պատմում այդ առակը: Ի՞նչ էր ուզում ասել դրանով: Բանալին իմ մեջ պիտի փնտրե՞մ… Ի՞նչ բանալի…
* * *
Այդ գիշեր կրկին երազ տեսա: Ինքս մի չինարենի էի` կանաչ ճյուղերով ու սպիտակ բնով: Քամին խաղում էր սաղարթիս մեջ ու սոսափյունով լցնում երազս: Թռչուններն ու թիթեռները ճախրում էին չորս բոլորս, ու գարնան բուրմունքն էր տարածվել ամենուր…
Երբ արթնացա` ցուրտ էի զգում: Առաջին անգամ վերջին շաբաթներին: Նայեցի դուրս. նույն կապարագույն երկինքն էր ու կեղտոտ ձյունը մայթերի վրա: Զզվանքով փակեցի պատուհանը, քաշեցի թանձր վարագույրը ու կրկին անկողին մտա: Փակեցի աչքերս ու փորձեցի վերհիշել երազիս պատկերները: Ա՜խ, ի՜նչ հրաշալի էր ծառ լինելը: Հողի մեջ տարածված արմատներով, ձիգ ու ամուր բնով ու երգող տերևներով: Բայց մի բան էլ կար սովորական պատկերներից զատ… Ահա՛, հիշեցի` գարնան բույրը, որով շնչում էր երազս: Բայց ինչպե՞ս կարող էր դա լինել: Եթե ծառը, թիթեռներն ու քամին կարող էին զուտ պատկերային վերարտադրման արդյունք լինել, ապա ինչպե՞ս կարելի է բացատրել հոտի առկայությունը: Ասենք`դա հոտ էլ չէր, այլ հազարավոր հոտերի մի կատարյալ բույլ, որ մենք գարնան բուրմունք ենք անվանում: Դա չէր էլ կարող պարզունակ մի խաբկանք լինել, քանի որ, վստահ եմ, իմ սենյակից միայն ծխի, գինու ու խոնավության հոտ էր գալիս: Որեմն` որտեղի՞ց էր այդ հոգեթով պատկերը:
Երազների, առաջին հայացքից անտրամաբանական ու գլխապտույտ առաջացնող նյութը իրականության չափումներում ձևակերպելու ջանքը, մարդ արարածի բռնած գործերից ամենաբարդն է: Շատ ավելի դժվար, քան ավազից պարան հյուսելը կամ էլ քամուց մետաղադրամ ձուլելը: Բայց այդ վայրկյանին ճառագայթի պես գլխումս առկայծեց բժշկիս պատմությունը: Հիշեցի այն մարդուն, որ հրաժարվել էր վաճառել իր հոգին, այլ ապավինել էր միայն իր կամքին ու բազուկներին ու հասել փրկության: Երեկ ես չափից դուրս հոգնած ու հուսահատ էի` այդ առակը մեկնելու համար, իսկ հիմա, երբ այլևս անցել էր քնաբեր հաբերի ազդեցությունը, կարող էի թարմ ուղեղով խորհել: Երազս էլ էր ինձ ուժ ու հավատի մի հյուլե շնորհել: Թեթևությամբ վերկացա պառկածս տեղից ու կրկին մոտեցա պատուհանին: Ետ տարա ծանր շղարշը ու բացեցի բարձր փեղկը: Դրսում նույն տաղտկալիությամբ մոլեգնում էր դեկտեմբերը: Դեռևս երկու-երկուսուկես ամիս կար գոնե մինչև օրացուցային գարուն, սակայն երկնքի կապարը կարծես փոքր ինչ տեղի էր տվել ու այլևս այդքան մռայլ ու անհույս չէր: Մի աղոտ գաղափար սկսել էր ջերմացնել ընդարմացած սիրտս:
Մի բան պարզ էր` փրկությունս հենց իմ մեջ պիտի փնտրեի: Նախ անջատեցի հեռախոսը, որ միառժամանակ չլսեմ հարազատներիս հուսադրման անօգուտ ու տափակ խոսքերը: Ամենադժվարն առաջին քայլն էր, սակայն ես պետք է անեի դա, եթե փրկվել էի ուզում: Մոտեցա հայելուն ու միանգամից ակնդետ նայեցի աչքերիս: Ու զարմանքով նկատեցի, որ վախը նահանջել է, սակայն դա ինձ քիչ էր: Ես պիտի սպանեի վախը, քանի որ նա վատագույն ուղեկիցն է ցանկացած ձեռնարկում, իսկ ինձ կարևոր ու մեծ գործ էր սպասում: Հիրավի, ի՞նչ ունեի կորցնելու, եթե ինքս ինձ արդեն համարյա կորցրել էի: Դրանից անդին Աիդի թագավորությունն է միայն: Ես պետք է փրկեմ ինքս ինձ: Գոնե պետք է փորձեմ, որ ապացուցեմ ինքս ինձ ու մյուսներին, որ կամքս թեև նվաղած է, բայց` ոչ մեռած, իսկ բազուկներս թեև թույլ են, բայց դեռ կարող են գործել: Երբ ինչ-որ քայլ ես ձեռնարկում` պիտի տեսնես նպատակակետդ ու վստահ լինես, որ հասնելու ես նրան, այլապես դատապարտված ես ձախողման: Հենց այս միտքն էր ինձ պահում և ուժ տալիս: Ես տեսնում էի նպատակս:
Հանգիստ ցնցուղ ընդունեցի ու տեսքի բերեցի ինձ, որ վաղուց չէի արել: Ապա օդափոխեցի սենյակս, փոխեցի անկողինս ու, երբ մութն ընկավ, դուրս եկա տնից:
* * *
Իմ տան հարևանությամբ մի քանի բար ու գիշերային ակումբ կար, սակայն ես տաքսի նստեցի ու պատվիրեցի ինձ քաղաքի մյուս ծայրը հասցնել: Չէի ցանկանում ծանոթների հանդիպել: Դա լիովին կխաթարեր իմ ծրագիրը: Մի անգամ արդեն եղել էի այդ կողմերում, ուստի հեշտ էի կողմնորոշվում մշուշոտ խավարի մեջ: Տաքսին բաց թողեցի ու մտա մոտակա ակումբներից մեկը, ուր բնավ չէի եղել: Երևակայությունս ինձ չէր խաբել. ակումբի կիսամթան մեջ նշմարեցի բեմը, ուր մի պարուհի զարմանալի ճկունությամբ իր մարմինն էր ցուցադրում պարի ռիթմի տակ: Գույնզգույն լուսատուները խաղում էին պատերին, առաստաղին ու հատակին` երբեմն առ երբեմն այցելուների դեմքերը ցուցադրելով: Հոտ իհարկե չէի զգում, բայց աչքերիս մռմռոցից գլխի ընկա, որ ծխախոտի ծուխը քուլա-քուլա կանգնած է ամբողջ սրահում: Ամեն կետից ինձ էին հասնում տղամարդկանց վավաշոտ և կանանց խանդոտ հայացքները: Ակումբի աշխատողն ինձ բեմին մոտ մի սեղան առաջարկեց, սակայն ես մերժեցի` նախընտրելով ավելի հեռու նստել: Իմ բախտից ծայրի սեղաններից մեկն ազատ էր:
Հազիվ էի տեղավորվել և կպցրել առաջին գլանակս, երբ մատուցողն ինձ համար մի թանկարժեք կոկտեյլ բերեց, սակայն ես նույնիսկ չնայեցի դրա կողմը: Մեկ րոպե անց ինձ մոտեցավ անթերի հագնված մի երիտասարդ, թույլտվություն հարցրեց ու, առանց իմ պատասխանին սպասելու, նստեց դիմացս: Ես մտքումս քմծիծաղ տվեցի: Ի՜նչ ուզում է ասեն, տղամարդիկ այս հարցերում չափազանց տհաս են ու բութ: Եթե նրանց օրեր, շաբաթներ, ամիսներ ու միգուցե ամբողջ կյանքն է պետք մի պարզ բան քիչ թե շատ հասկանալու կամ էլ բնավ չհասկանալու համար, ապա մեզ մի ակնթարթն էլ բավական է ճիշտ եզրակացության գալու համար: Պատճառը երևի այն է, որ նրանք սրտի հարցերում գլխին են ապավինում, իսկ այնտեղ, ուր իրոք խորհելու բան կա, առաջնորդվում են սրտով կամ էլ, լավագույն դեպքում` ենթագիտակցությամբ:
Ինչևէ, թռուցիկ հայացքս էլ բավական էր, որ ինձ պարզ դառնար, որ անկոչ հյուրս իմ փնտրած մարդը չէ: Չնայած ուշ ժամին` մաքուր սափրված էր ու կոկիկ սանրված: Ասես հենց նոր էր գեղեցկության սրահից դուրս եկել: Հագին թանկարժեք շորեր էին ու փողկապ: Կոշիկները չէի տեսնում, բայց կասկածից դուրս է, որ դրանք էլ նորաձևության վերջին գլուխգործոցը պիտի լինեին: Այս տիպի մարդիկ երբեք չեն էլ քայլում փողոցներով, ուստի նրանց կոշիկներին երբեք փոշի չի նստում: Ձայնը գայթակղեցնող էր, իսկ ձախ մատնեմատին` ամուսնական թանկարժեք մատանի կար, թեև այդ պահին դա ինձ այնքան էլ չէր հետաքրքրում. եթե որոշել է այսօր դավաճանել իր կնոջը, դա իր գործն է, սակայն ոչ ինձ հետ: Այն պարզ պատճառով, որ նա ինձ որպես տղամարդ բնավ չհետաքրքրեց: Բացի այդ, երրորդ անձի նույնիսկ վերացական ներկայությունն ինձ միայն կխանգարեր: Ամեն դեպքում` մի բան ավել կամ պակաս էր նրա մեջ ինձ համար, ուստի ես ինձ բավականաչափ սառը պահեցի` հասկացնելով, որ տրամադրված չեմ նրա հետ ժամավաճառ անելու: Բարեբախտաբար, նա ինքն էլ չցանակացավ հիմար դրության մեջ հայտնվել, ուստի ինձ «բարի ժամանց» մաղթեց ու վերադարձավ իր սեղանին:
Փոքրիկ ընդմիջումներով նրան հետևեց ևս մի քանի տղամարդ` ջահել ու ավելի հասունացած, սակայն բոլորն էլ իմ ժխտական վերաբերմունքին արժանացան: Երևի մտածում էին, որ ես անհույս միանձնուհի եմ կամ էլ լեսբուհի: Բայց ես գիտեի, թե ում եմ փնտրում` ոչ թե նրբացած ու իր սեռը կորցրած մեկին, այլ բնազդային մակարդակի վրա գտնվող որձ տղամարդու: Ի վերջո, երբ արդեն քանիերորդ գլանակն էի վառել, ինձ մոտեցավ մեկը, որ հետաքրքրեց ինձ: Նա կարգին սափրված էլ չէր, իսկ մազերը խառնված էին, չնայած որ առանձնապես խմած էլ չէր: Հագին սովորական հագուստ էր, և, որքան որ կարելի էր եզրակացնել կիսամթան մեջ, ոչ առաջին թարմության: Նայեցի նրա աչքերին ու թույլ տվեցի, որ նա էլ իմ աչքերին նայի: Դա առողջ տղամարդ էր` տղամարդու բնազդներով ու ձևերով: Մի քիչ զրուցեցինք առանց թեմայի, ու նա առաջարկեց ինձ տուն ուղեկցել: Ձևի համար մի քիչ սեթևեթեցի ու համաձայնեցի, քանի որ դա իմ ծրագրի հաջորդ քայլն էր:
Դուրս եկանք ակումբից: Փողոցները դատարկ էին ու ցուրտ: Երբ անցանք գիշերային լապտերի մոտով` նկատեցի, որ բարակ ձյուն է մաղում ու ծածկում մայթերի ամոթալի սևությունը: Տաքսի նստեցինք, ապա քայլեցինք ձմեռային գիշերվա հոգեպարար լռության մեջ` ըմբոշխնելով ձյան խուլ ճռճռոցը մեր ոտքերի տակ: Նա ինձ զանազան պատմություններ էր անում, բայց ես նրան համարյա չէի լսում: Մինչդեռ միտքս աշխատում էր շոգեքարշի հնոցի պես, ու, չնայած մեր դանդաղ քայլքին, ես դժվարությամբ էի թաքցնում հևոցս: Հետո ես առիթ տվեցի գիշերային ընկերոջս վեր բարձրանալու` իբր թե վախենում Էի մթությունից: Դռան մոտ նա փորձեց համբուրել ինձ: Ես մի քիչ դիմադրեցի, որ նրա մոտ կասկած չառաջանա: Համ էլ արդեն ժամանակն էր, որ ինքս էլ մտնեի դերիս մեջ: Հետո բացեցի դուռը ու առանց լույսը վառելու ներս մտա: Նա էլ մտավ իմ հետևից ու մենք սկսեցինք համբուրվել առանց այլևայլությունների: Ես ընդունում եմ միայն պրոֆեսիոնալ մոտեցումը սիրո մեջ, երբ տղամարդն ու կինը գիտեն, թե ինչ են ուզում և առանց պահմտոցի խաղալու գնում են դրան: Ես արդեն լիովին իմ կերպարի մեջ էի, ուստի փակեցի աչքերս ու զգացի, թե ինչպես է ընկերս ինձ տանում դեպի մահճակալ` շարունակելով համբուրել մարմինս ու հանելով շորերս: Գիշերային ակումբում խմածս գինին ինձ ավելի համարձակ ու վճռական էր դարձրել: Ու սիրուն տրված` աշխատում էի չկորցնել մտքիս կառավարումը: Դա ինձ համար ավելի կարևոր էր, քան օդն ու ջուրը:
Սիրո կրակոտ խաղերից ընկերս քրտնել էր: Ես դա զգում էի մատներովս: Հետո նա տիրացավ ինձ, ու հեշտանքի պահին, երբ հզոր ալիքը փշրեց ուղեղիս կարծրացած թաղանթները, ես քթով զգացի նրա քրտինքի հոտը: Այդ գյուտի երջանկությունից ուժասպառ եղա ու այլևս չկարողացա տիրապետել ինձ: Գոռացի ու կորցրի գիտակցությունս… Հետո ուշքի եկա: Երևի շատ ժամանակ չէր անցել, քանի որ մեր դիրքը նույնն էր, ու ընկերոջս վրայից դեռ առատ քրտինք էր հոսում: Զգուշությամբ հոտ քաշեցի նրա մարմնից ու կրկին զգացի սիրո հորմոնների եզակի հոտը` համեմված քրտնքի հետ: Դա նույնը չէ, ինչ վազելուց կամ ֆիզիկական վարժանքից ի հայտ եկած քրտնահոտը, այլ միանգամայն ուրիշ երևույթ է: Ես դա հիշում էի, ու դա երևի թե միակ բանն էր, որ հիշում էի այդ պահին: Միակ բանը, որ սիրո ալիքը պոկել-բերել էր ուղեղիս միջից: Ու ես, այբուբենի առաջին տառը սերտող աշակերտի պես նորից ու նորից էի հոտ քաշում ընկերոջս մարմնից ու փորձում այդ հոտը նույնացնել իմ հիշողության մեջ մնացած տղամարդու հոտի հետ: Ու հրճվում էի անկեղծորեն, քանի որ դա ինձ ամեն անգամ հաջողվում էր: Առաջին քայլն արված էր: Ինձ հաջողվեց մի հոտ, որ առանցքային էր, հիշողությանս դաշտից տեղափոխել իրականություն: Դա տղամարդու հոտն էր:
Ու քունը փախավ աչքերիցս այդ գիշեր… Կարծես կրկին բացվել էին երկնքի դարպասները, ու աստղերը թափվում էին ինձ վրա ու նրբին ծակծկոցով ջերմացնում ամեն մի բջիջս: Ու ինձ անսահման ազատ էի զգում` ազատ մտատանջանքներից ու ինքնախոշտանգումից, կասկածներից ու կեղտոտ ձյուն հիշեցնող մղձավանջներից: Փաթաթվել էի ընկերոջս քրտնած մարմնին ու անհագուրդ ռունգերովս կլլում էի տղամարդու հոտը: Այդպես էլ քնեցի` վերջին ամիսներին առաջին անգամ անհոգ ու երջանիկ:
* * *
Հետագա օրերը շատ կարևոր էին: Ինձ պետք էր վերջնականապես ինքնահաստատվել ու համոզվել, որ այդ գիշեր զգացածս զուտ մտային խաբկանք չէր ու ցանկալին իրականություն ներկայացնելու պարզունակ մի մոլորություն, ուստի հաճույքով շարունակում էի հանդիպել գիշերային ընկերոջս ու սիրով զբաղվել նրա հետ: Ու ամեն անգամ երանելի հաճույքով արձանագրում էի, որ որևէ ինքնախաբեություն չկա: Ես պետք է նորից ինձ կերտեի զրոյական վիճակից ու վերստին ստեղծեի հոտերի այն շտեմարանը, որ ինձ մի ժամանակ կապում էր ու, հուսով էի, դեռ պիտի կապեր արտաքին աշխարհին: Ու շուտով համոզվեցի, որ տղամարդու հոտը, որպես այդ շտեմարանի առաջին գանձ, արդեն իսկ անվերադարձորեն գտել է իր տեղը: Ես կարողացա ուղեղիս բջիջներում գրանցված, բայց առժամանակ զգայարաններիս հետ կապը կտրած ինֆորմացիան նույնականացնել արտաքին աշխարհից ստացած տպավորության հետ: Դա իմ մեծ հաղթանակի առաջին քայլն էր: Հետո, օրերի ընթացքում կարողացա նմանատիպ անցումներով երևան հանել նաև մյուս զգայական ընկալումներս` դրանով իսկ թաքնված հիշողությունս դարձնելով առարկայական: Սկսեցի ճանաչել ընկերոջս մազերի, մաշկի և նույնիսկ սերմնահեղուկի հոտը:
Հաջորդ քայլը շրջապատի առարկաների հոտային վերընկալումն էր` ծխախոտի, գինու, տապակվող սոխի և կարտոֆիլի, թարմ հացի, օծանելիքի ու պատերի խոնավության: Եվ ամեն մի նոր, ավելի ճիշտ` նորովի հայտնագործված, հոտ ինձ անսահման երջանկություն էր պարգևում: Նույնիսկ սկսեցի տարբերակել միևնույն հոտի նրբերանգները: Սիրով զբաղվելուց առաջ և հետո ընկերոջս մաշկից տարբեր հոտեր էին գալիս: Պատերի խոնավության հոտն էլ առավոտյան և երեկոյան նույնը չէր: Սակայն ինձ պետք էր նաև մեծ զգուշություն դրսևորել: Եթե ես իմ «հայտնագործած» բույրին վերագրեի հիշողությանս դաշտում պատսպարված մեկ այլ անուն, ապա նա հենց այդ անունն էլ ձեռք կբերեր: Այդպիսով, ես կունենայի հոտերի ուրույն և միայն ինձ հատուկ մեկնաբանություն: Մինչդեռ շատ կարևոր էր, որ իմ անձնական վերարտադրության արդյունքը համընկներ համընդհանուր ճանաչում գտած պայմանականությունների, այն է` հոտերի անվանումների հետ: Ու, թեև սեփական մեկնաբանությունների համակարգով էլ կարող էի քարշ տալ գոյությունս, բայց դա ինքնախաբկանքի պես մի բան կլիներ, որն ի վերջո կբերեր իմ ներքին և արտաքին աշխարհների պատկերների ընդհարման և, միգուցե, փոխադարձ բացառման: Բայց ես դրան չէի ձգտում, քանի որ օդում արդեն իսկ կախված էր հոգեկան խանգարման վտանգը, և պետք չէր անգամ փորձել յուղի մի կաթիլ ավելացնել այդ բոցկլտացող կրակին:
Ես միանշանակորեն ցանկանում էի վերադարձնել իմ կորցրածը: Մինչդեռ արհեստականորեն ստեղծված ու անվանակոչված համակարգում վարդին կարող էր այլ հոտային պատկեր համապատասխանել, ասենք` վայրի մեխակի կամ ջրաշուշանի, իսկ կենցաղային գազին` սոճու փշերի կամ եղևնու խեժի հոտը: Իսկ այդ դեպքում ինքնապաշտպանության իմ ենթագիտակցական համակարգը զուտ ռեֆլեքսային մակարդակի վրա շատ վտանգավոր, եթե չասեմ` աղետալի, հետևանքների կհանգեցներ: Փոխանակ վտանգի զգացում ապրելու, ես կարող էի քնած վիճակում շարունակել ըմբոշխնել գազի հոտը` երազումս այն վերագրելով տապակած կարտոֆիլի կամ խնձորի բույրին: Ուստի իմ քայլերում տրամաբանական զգոնություն պահպանելը բոլորովին ինքնանպատակ չէր, և ես համառորեն շարունակում էի զարգացնել ինքս ինձ:
Սակայն ամենակարևոր հայտնագործությունս դեռ առջևում էր: Ես դրանից թե՛ վախենում էի, թե՛ անխուսափելիորեն սպասում: Երբ դեռ չէի զգում հոտերը, մասնավորապես` մարդկանց հոտերը, ինձ թվում էր, թե ինքս էլ հոտից զուրկ եմ: Իսկ դա նույնքան ահավոր է, ինչ ստվեր կամ հոգի կորցնելը կամ ընդհանրապես չունենալը: Դրանով ինքդ քո եսն ես կորցնում ու սկսում ես մեռնել ինքդ քեզ համար, ինքդ քո աշխարհում: Կամաց-կամաց մարում ես մոմի պես, քանզի ինչպե՞ս կարող ես աշխարհի մի մասը կազմել, եթե բնավ գոյություն չունես: Կորցնելուց հետո միայն հասկացա, որ տիեզերքը նաև հոտերի մի բազմություն է, բույրերի մի անծայրածիր դաշտ: Եվ եթե ինքդ չես երևում ուրիշների աչքերին, ապա ինքդ էլ դադարում ես գոյություն ունենալ թեկուզ քեզ համար: Եվ սկսում ես քո մեծ աշխարհից օտարանալ ու մի օր էլ դառնում ես վտարանդի: Կյանքին կարոտ` ինքդ քեզ աքսորում ես մի անմարդաբնակ կղզի: Ինքնին ահավոր չէ մարդկանցից հեռու ապրելը: Ահավորը մարդկանց մեջ ապրելով` քեզ միայնակ ու օտար զգալն է: Մինչդեռ ես ինձ հենց այդ վիճակում էի զգում, և թվում էր, որ ինքս էլ հոտ չունեմ: Այնքան խիզախություն չունեի, որ մերձավորներիս, բժշկիս կամ ընկերոջս հարցնեի դրա մասին, ուստի ինձ ոչինչ չէր մնում, քան սպասել ու հուսալ: Եվ ահա մի օր, սիրով զբաղվելուց հետո նա կամացուկ շշնջաց ականջիս.
– Քեզնից մենավոր վարդի բույրն է գալիս: Ես այնքան եմ սիրում քո հոտը…
Ես երջանկությունից ճչացի: Ամուր համբուրեցի նրա շուրթերն ու թաղվեցի երանության մեջ…
* * *
Աստիճանաբար մյուս հոտային պատկերներն էլ վերարտադրվեցին, ու ես ինձ կրկին կատարյալ էի զգում: Մարդիկ ծնված օրից, մոր կաթի հետ, սկսում են ձայնագրել աշխարհի հոտերն ու բույրերը և ապա այդ ինֆորմացիան զետեղում են իրենց ուղեղի համապատասխան տուփերում: Մինչդեռ ես զարտուղի ճանապարհով անցա` ուղեղումս բուն դրած ու հուսալիորեն թաքնված ամեն մի ազդանշանին արտաքին աշխարհի մի բույր կապեցի: Դժվարն այդ դուռը բացելն էր ու ստիպել, որ այդ հոսքը հակառակ ուղղությամբ հոսի` տրամաբանորեն վարից դեպի վեր: Այդ հարցում էլ իմ ներքին բնազդն օգնեց ինձ (հազար անգամ իրավացի էր բժիշկս, երբ ինձ խորհուրդ տվեց բանալին հենց իմ մեջ փնտրել): Իմ սովորական հեգ միջոցներով ես պարզապես անկարող կլինեի իրագործել այդ հանդուգն ծրագիրը: Դա նույնն է, ինչ հանդերձյալ կյանքից հոգին ետ բերել մարմնի մեջ: Ուստի ինձ մնում էր ապավինել ենթագիտակցության էներգիայի մոգական զորությանը: Ընդսմին, հսկայական էներգիա էր պետք ուղեղիս կնքված դուռը բանալու համար: Դա տեղի ունեցավ, երբ դեկտեմբերյան այդ գիշեր կենակցեցի ու հեշտանքի հասա: Գիտակցությունս արդեն տեղի էր տալիս, բայց ես կամքիս ողջ ուժով կառչել էի այն մտքին, որ կա՛մ այդ պահին, կա՛մ էլ այլևս երբեք… Եվ իմ կամքի ուժն ու ներքին էներգիան տապալեցին ամեն մի բժշկական տեսություն: Հիրավի, իմ արածը տեսությունից էլ, պարզունակ տրամաբանությունից էլ անդին էր: Ես արդեն հոտային ընկալումներ ու անվանումներ էի հնարում ոչ թանձրացական երևույթների համար: Ո՞վ ինձ կասի, թե ինչ գույն և հոտ ունեն աշնան թախիծը կամ ծովի տագնապը փոթորկից առաջ… Ո՞ր հոտային բնորոշումն է տեղին լիալուսնի շողերի կամ սիրած էակի քայլերի համար.. Մինչդեռ ես կարողացա Հռոմի պապից առավել կաթոլիկ դառնալ ու ինքս ինձ համար նման գյուտեր էի անում ու գաղտնի հիանում դրանցով, քանզի, եթե պատմեի ուրիշներին, ապա ինձ պարզապես ցնդած կհամարեին:
Կրքոտությամբ ու բյուրեղյա մաքրությամբ տառապող մի փիլիսոփա բացատրում էր, որ ճանաչող մարդու համար աշխարհը պատկերացում է և կամք, եթե աշխարհը դիտարկվում է իբրև ինքնակայություն: Ուստի ես պետք է դրսևորեի իմ կամքը, որպեսզի ինքնակայական աշխարհի պատկերները վերգտնեի իմ մեջ: Հենց այս փիլիսոփայությունն էր առաջնորդում ինձ, ու, երբ մի առավոտ արթնացա ու կողքիս գտա ընկերոջս հրաժեշտի երկտողը, համարյա չտխրեցի: Այդ օրը պիտի գար: Ես գիտեի ու սպասում էի: Մի քիչ աղջկական անխուսափելի արցունքներին տուրք տվեցի, բայցև հասկացա, որ նրա գնալու ժամն էր արդեն: Նա հայտնվեց, երբ ինձ պետք էր, ու հեռացավ` կարծես հասկանալով, որ ավարտել է իր առաքելությունն իմ կյանքում: Ես գլուխս թաղեցի նրա բարձի մեջ ու գլխապտույտ զգացի անցած սիրախտիտ գիշերների հուշերից ու բույրերից…
* * *
Հիվանդանոցի փոքրիկ եկեղեցում կիսախավար էր: Ավազի մեջ խրված մոմերն` իրենց սպառելով ու արհամարհելով մոտալուտ մահը, առկայծում էին ու թրթռում ձմեռային քամու հոսանքից: Նեղլիկ պատուհանից լույսի վախվորած շերտն ընկել էր Մարիամի սրբապատկերին: Կախարդվածի պես երկար նայեցի նրա աչքերին, ու մի պահ ինձ հասանելի դարձան նրա բոլոր ցավերը…
Ետևումս քայլերի ձայն լսեցի, որ ինձ վերադարձրին իրականությանը: Շրջեցի հայացքս ու տեսա, որ բժիշկս է մտնում: Մեր հայացքները հանդիպեցին իրար: Մի քանի վայրկյան, որ ինձ հավերժություն թվաց, ես նայում էի նրա աչքերի խորքը, ու, ինձանից անկախ, ժպիտ հայտնվեց երեսիս: Նա էլ ժպտաց: Նրա կապույտ բիբերից երկինքների ու ծովերի հոտն էր գալիս…
հոկտեմբեր-նոյեմբեր 2006 թ.