Սիրիահայերի այգին

Աղջիկս է այդպես ասում: Առանց որևէ հեգնանքի: Հետո դարձավ «Սիրիրահայրերի այգի»… Աշխարհը բացահայտող մանուկը ամեն ինչին սեփական բացատրությունն է տալիս: Ես դեմ չեմ. սիրիահայերն ինձ համար նույնքան սիրելի ու հոգեհարազատ են, որքան սիրահարները: Եվ որքան մեծ էր իմ բերկրանքը, երբ այս այգում աղջկաս հետ զբոսնելիս սիրիրահայ նորապսակների ականատես եղա… Երբ աղջկաս հետ կիսվեցի իմ ուրախ մտորումներով ու բացատրեցի պսակադրության խորհուրդը՝ նա մտքում դա անմիջապես կապեց «Հայր մերի» հետ ու սկսեց այգին անվանել «Սիրիա-հայր-մերի այգի»: Էլի լավ է հնչում՝ աստվածային խորհրդով լի:

Մանկուց եմ սիրում այս այգին: Տուն-տեղ թողած մայրիկս ինձ բերում էր այստեղ մի քիչ մաքուր օդ շնչելու և կաղնու կոներ հավաքելու: Ինքն էլ նստում էր կիսավեր նստարաններից մեկին ու ժպիտը երեսին հետևում իմ անհոգ խաղերին: Ի՜նչ քաղցր օրեր էին… Հիմա ես ինքս եմ զավակներիս բերում այս այգին: Անունը փոխվել է: Մի բարերար կարգի է բերել, գեղեցկացրել ու դարձրել երևանցիների սիրած վայրերից մեկը: Տեղ-տեղ կատարյալ է, որոշ մասերում էլ՝ անավարտ՝ ինչպես շատ ուրիշ բաներ մեր կյանքում:

Երեխաներս խառնվեցին մանկանց խառնիճաղանջ և աղմկոտ պարսին, իսկ ես մոտեցա նստարաններից մեկին ու թիկն տված տղամարդուց նստելու թույլտվություն խնդրեցի:

– Համեցեք, եղբայր, իհարկե,– սիրալիր պատասխանեց մարդն ու մի կողմ քաշվեց: Առոգանությունից հասկացա, որ սփյուռքահայ է: Ինքս էլ զրուցելու-կիսվելու տրամադրություն ունեի, ուստի շուտով խոսակցության բռնվեցինք: Անունը Վարանդ է: Խոսելիս միաձուլում է Հալեպի արևմտահայերենն ու Երևանի խոսակցական լեզուն:

– Որտեղի՞ց եք եկել Հայաստան, Վարանդ,– հետաքրքվեցի ես:

– Հալեպից՝ Սուրիայից,– բացատրեց խոսակիցս:– Արդեն մեկ տարի եղավ:

– Ընտանիքո՞վ եք, թե՞ մենակ:

– Ընտանիքով հարկավ: Մայրս, կինս, ես ու զավակներս: Հետախուզություն անելու ժամանակ չեղավ: Պատերազմի ատեն փախանք: Մի կերպ հասանք Բեյրութ, ապա օդանավով թռանք-եկանք Հայաստան: Ահա՝ զավակներս վազվզում են դպրոցի պարապմունքներից հետո: Շուտով կերթանք տուն՝ դասերը սերտելու: Ինքս էլ պիտի աշխատանքի աճապարեմ: Սա խենթերին հանձնեմ մայրիկներին ու երթամ:

Վարանդը հմուտ մեքենագործ-ճարտարագետ է: Ուսումը Եվրոպայում է ստացել, ապա կատարելագործվել Ճապոնիայում: Բավականին արագ աշխատանք է գտել Երևանի հարյուրավոր մեքենաշինական արհեստանոցներից մեկում, քանի որ հրաշալի է տիրապետում ծագող արևի երկրում արտադրված գրեթե բոլոր մեքենաների ներքին գաղտնիքներին:

– Ռուսաց լեզուն չգիտեմ, այլապես ավելի լավ պաշտոն կառնեի,– կես կատակ, կես լուրջ բացատրում է Վարանդը:– Ոչինչ, զավակներս կսովորեն այդ լեզուն էլ: Հասկանում եմ, որ Հայաստանի մեջ դա կարևոր է: Հալեպում էլ այդպես է՝ եթե ուզում ես պետական պաշտոնի երթալ, արաբերեն պիտի գիտնաս…

– Վարանդ, ինչո՞ւ չփորձեցիք Եվրոպայում մի որևէ տեղ ավելի լավ աշխատանք գտնել,– հետաքրքրվեցի ես:

– Իսկ ինչո՞ւ չպետք է իմ հայրենիքում ապրեմ և աշխատեմ,– աչքերիս նայելով հատ-հատ հարցրեց Վարանդը: Մի պահ լռեց, ապա ավելացրեց Աստվածաշնչից հիշած բառերը.– Տունդ ժայռի վրա պիտի կառուցես, որ ժայռի պես ամուր լինի… Այդ ատեն դուն էլ ամուր կլինես:

– Լավ սերտել եք Սուրբ գիրքը,– նկատեցի ես անհարմար վիճակից դուրս գալու համար:

– Գիտեմ, գիտեմ, եղբայր… Դպրոցից դեռևս… Դե մենք ամեն կիրակի եկեղեցի ենք այցելում, հաղորդություն ստանում… Տանն էլ հաճախ միասին կարդում ենք… Մեր ուժը մեր հավատի մեջ է: Դա էի ասում Պետրոսին… Չլսեց, գնաց…

– Ո՞վ է Պետրոսը, Վարանդ:

Պետրոսը նրա ընկերն էր: Միասին էին եկել Հայաստան: Պետրոսը սրտի վիրաբույժ էր և շատ արագ աշխատանքի էր անցել Երևանի լավագույն հիվանդանոցներից մեկում՝ անգամ տեղացիներիս համար նախանձելիորեն բարձր աշխատավարձով: Զավակներ չուներ. միայն ինքն ու կինն էին: Մի որոշ ժամանակ ապրել ու աշխատել էին Երևանում: Բայց, կնոջ համառ հորդորներին տեղի տալով, թողել էր ամեն ինչ ու գնացել Շվեդիա՝ իբրև փախստական:

– Հիմա Պետրոսն ի՞նչ է անում,– հետաքրքրվեցի ես:

– Երկու օր առաջ խոսեցի հետը: Տուն են տվել, նպաստ… Էհ, ապրում են՝  Շվեդիո սառնորակ օդը շնչելով…

– Պետրոսն աշխատանք ունի՞:

– Կատա՞կ եք անում,– զարմացավ Վարանդը:– Ի՞նչ աշխատանք պիտի գտնի իր սուրիական դիպլոմայով… Բժիշկ աշխատելու համար նախ պիտի լեզուն սովորի: Ապա՝ քննություններ հանձնի և հաջողության դեպքում վկայական առնի: Դրանից հետո մի քանի տարի պիտի իբրև կրտսեր բուժակ աշխատի, ապա միայն միգուցե իրավունք կստանա առաջատար մասնագետ կոչվելու: Դա լինելիք բան չէ, եղբայր… Սքայփով տեսա աչքերը… Հայացք չկար աչքերու մեջ… Էհ, Պետրոս… Մարդ է՞լ կնոջ խոսքով ճամփա երթա… Պետրոսը գիտեր Հայրենիքի քաղցրությունը, սակայն հոգին ու հավատը զորավոր չէին… Ճամփու եզրին ինկած սերմերուն պես…

Լուրջ թեմաներից խոսելիս Վարանդը մոռանում էր արևելահայերենն ու անցնում իրեն հոգեհարազատ սիրիահայ բարբառին: Հասկացա, որ սրտի նուրբ լարերին եմ դիպել ու փորձեցի փոխել խոսակցության թեման:

– Իսկ կինդ ինչո՞վ է զբաղվում հիմա:

– Դե կնոջ համար կարևորը զավակներին ու ամուսնուն հոգ տանելն է, օջախի ծուխը պահելը: Կնոջս անունը Հուրիգ է: Շատ է զարմանում, որ Հայաստանում կանայք նախընտրում են առավել դրսում աշխատել, քան տանը: Մեզանում այդպես չէ: Իհարկե, ունենք հասարակական կյանքի մեջ ակտիվ կանայք էլ, սակայն ամենահարգին տան ծուխը պահելն է: Ես էլ համամիտ եմ տիկնոջս: Այդպես էլ ապրում ենք: Ես մեքենաներ եմ վերանորոգում, իսկ կինս Հալեպի ճաշեր է պատրաստում, դրացիներին հյուրասիրում ու սովորեցնում: Մի քանի բան էլ խանութին է  հանձնում ու մի քանի ղուրուշ առնում: Մեր տունի դուռը միշտ բաց է: Դուք էլ համեցեք ձեր տիկնոջ ու զավակների հետ: Ուրախ կլինենք: Տունս շատ հեշտ կճարեք: Հենց այս փողոցին վրա եմ վարձակալել՝ առաջին հարկում: Որտեղ որ անուշահոտ ճաշերի բույրը առնեք՝ ուրեմն հասել եք:

– Շնորհակալություն, Վարանդ, մեծ սիրով կայցելենք:– Իսկ կառավարական ծրագրով ձեզ տուն չե՞ն հատկացնում:

– Նման մի բան լսել եմ: Աշտարակ քաղաքի կողմերը ուզում են Նոր Հալեպ հիմնել ու ամենիս տներ տալ, բայց սիրտս տաք չէ դրանից: Նախ՝ աշխատանքի հարցը: Երևանի մեջ ավելի հեշտ է աշխատանք ճարելը: Հետո՝ դպրոցը… Զավակներս կարծես հարմարվել են այստեղ… Արե՛գ, Հրա՛կ, հեռու մի՛ վազեք,– երեխաներին կանչեց Վարանդը, ապա ինձ դառնալով շարունակեց:–   Եվ բացի այդ ինքս էլ դեմ եմ, որ ամեն սիրիահայերը մեկ տեղ հավաքվեն… Ինչու պիտի հայրենիքի մեջ մեզ առանձնացած զգանք: Թող սիրիահայ տղան արցախցի աղջիկ առնի, իսկ սիրիահայ աղջիկը լոռեցու տուն հարս գնա: Հայրենիքն անանկ պիտի շենանա: Ընտանիքով ու հայրենասեր զավակներով:

Կարճատև լռություն տիրեց: Վարանդն ուշադիր զավակներին էր հետևում:

– Երեխաներդ կարողանո՞ւմ են շփվել տեղացիների հետ,– հետաքրքրվեցի ես:

– Արդեն՝ այո: Սկիզբը մի քիչ դժվար էր: Հիմա, կարծեմ, հարմարվել են: Հայագիտական առարկաներից բարձր գնահատականներ են ստանում: Ռուսերենից են տակավին խեղճանում… Եղբայր, ինձ մեկ բան բացատրիր: Ինչո՞ւ Հայաստանի մեջ երեխաները ամենահարազատ մարդկանց օտարալեզու բառերով են դիմում:

Ես լավ չհասկացա և Վարանդին խնդրեցի բացատրել:

– Զավակներս ինձ «հայրիկ» են ասում, տիկնոջս՝ «մայրիկ», իսկ իմ մայրիկին՝ «մեծ մայրիկ»: Չգիտեմ ինչու երեխաներիս համադասարանցիներին դա զվարճալի է թվում:

– Դե դա համատարած չէ,– նկատեցի ես:– Հիմա այստեղ էլ շատերն այդպես են դիմում:

Վարանդը զարմացած ինձ նայեց.

– Դրացիիս տունի վրա գրված է՝ «Աչիկգյոզյան»: Եվ մարդն այնքա՜ն հպարտ է իր մականունով… Եղբայր, ասում եմ, ինչո՞ւ ես թրքերեն անուն կրում, ինչո՞ւ չես փոխում Սևաչերյանի: Թե՛ բարեհունչ է, և թե՛ հայերեն… Կարծեմ նեղվեց ու ասաց, թե դա իր պապերի մականունն է, որ սերնդեսերունդ իրեն է հասել… Անունն էլ Լենդրոշ է… Դա ի՞նչ է նշանակում: Մեզանում այդպիսի անուն բնավ չկա:

Մի կերպ բացատրեցի Վարանդին, թե ինչ է նշանակում «Լենդրոշ»:

– Երևի իր անունով էլ շատ հպարտ է,– հեգնանքով նկատեց Վարանդը:

– Քեզ մի բան ասեմ, Վարանդ,– միջամտեցի ես:– Ես շատ հայ տղաների գիտեմ, որ ռուսական անուններով հերոսաբար կռվել են Արցախում: Հայրենասիրության համար դա էական չէ:

– Իրավացի ես, եղբայր, գիտեմ,– պատասխանեց Վարանդը:

– Բացի այդ, մարդիկ աշխատում են իրենց զավակներին այնպիսի անուններ տալ, որ հետագայում այլալեզու միջավայրում նրանց շատ թե քիչ ճիշտ դիմեն: Իմ ծանոթ Հրաչին Լոնդոնում Ռաջ են ասում՝ հնդկական ձևով: Տղան շատ սիրում է իր անունը (ի դեպ՝ պապիկի անունն է), սակայն նեղսրտում է ամեն անգամ…

– Եղբայր, ես դա հասկանում եմ, թեև չեմ ընդունում… Ինչո՞ւ մենք պիտի վատ զգանք, թե օտար մեկը մեզ սխալ է դիմում: Դա իրենց խնդիրն է: Իմ մտքով բնավ չի անցնում նրանց այլ անուն տալ, թե ինչ է ինչ-որ անգղիացի իրենց չպիտի կարողանա ճիշտ դիմել: Եվ զավակներս հպարտ են իրենց անուններով: Դուք՝ հայաստանցիներդ ասես վարձով եք ապրում այս սրբազան հողի վրա: Ամեն րոպե պատրաստ եք լքել և հեռանալ…

– Մի քիչ չափազանցնում եք, Վարանդ…

– Բնավ չեմ չափազանցնում: Կիրակի ընտանիքիս հետ գացել էինք բնության գիրկը: Ցանկացանք պիկնիկի պես մի բան անել և Երևանի տապից փոքր-ինչ հանգստանալ: Է, հնարավոր չէ: Ամենուր, ուր մարդ է մտել, հա՛յ մարդը, համատարած աղբ է: Մի քանի տեղ փոխեցինք: Ի վերջո, ճարներս կտրած, մաքրեցինք մեր շուրջբոլորը, որ կարողանանք նստել… Մի նեղվիր, բայց ես շիտակ եմ ասում. դուք՝ հայաստանցիներդ, չեք սիրում այս երկիրը… Ասես հանրակացարանում ապրելիս լինեք այս հողի վրա: ՄԵ՛Ր հողի վրա… Եվ դեռ զարմանում եք, որ հողը բերրի չէ… Հողը դա զգում է: Իր վրա թքողին քաղցր պտուղ չի տա…

Լռելու հերթը իմն էր: Ի՞նչ ասեի… Իսկ Վարանդը շարունակեց.

– Առջի օրը տարեդարձի հրավեր ունեինք: Եվ գիտես ինչ մաղթանք հնչե՞ց սեղանապետի բերանից այդ յոթ տարեկան տղային:

– Դե երևի առողջության և հաջողության բարեմաղթանքներ…

– Սխալվում ես, եղբայր… Ավա՜ղ… Սեղանապետը մաղթեց, որ այդ յոթ տարեկան տղան «կարգին երկրում ապրի ու հայոց բանակում ծառայություն չանի…»: Ապշած էի, եղբայր… Կերակուրը բերանումս սառել-մնացել էր… Կուլ չէր գնում… Մի կերպ դուրս պրծա ու փախա այդ տունից… Ի՜նչ ամոթ… Եվ պատկերացրու վիճակս, երբ երեկոյան այլայլված-նստած էի տունիս մեջ ու դրացիս եկավ: Այդ նույն Աչիկգյոզյանը… Գիսգիշերի ժամն էր արդեն: Դե ասել եմ, որ տունիս դուռը միշտ բաց է: Շաբաթ օր էր, ու ամենս արթուն էինք: Հեռատեսիլով օրհներգը սկսեց հնչել: Դե մենք ամենս ելանք ու կանգնեցինք զգաստ զինվորների պես, քանզի «Մեր հայրենիքը» մեզի սրբություն է…  Իսկ դրացիս սկսեց ծիծաղել վրաս…

Ես ինքս ամոթից քիչ էր մնում գետինը մտնեի Սիրահարների այգում…

Վարանդը լռեց: Հայացք նետեց զավակներին, հոգոց հանեց ու ասաց.

– Զավակներիս պիտի մարմնամարզության տամ, որ հայրենիքի համար լավ զինվորներ մեծանան… Հիմա ինձ ներեցեք… Պիտի երթամ այլևս… Հրա՛կ, Արե՛գ, հո՛ս եկեք… Տուն պիտի երթանք… Ուրախ էի ծանոթությանս, եղբայր: Մեկ օր համեցեք իմ տունս: Կինս անուշ ճաշեր է պատրաստում: Այդ հոտերով կճարեք ինձ: Կնստենք-կզրուցենք… Կամ էլ այստեղ կհանդիպենք…

– Հաջողություն ձեզ, Վարանդ…

Վարանդի ու նրա զավակների գնալուց հետո ասես միանգամից աշուն իջավ Սիրահարների այգում… Դեղին տերևներ ընկան աչքիս, որ առաջ չէի նկատել… Վազելով մոտեցավ աղջիկս:

– Պապա, մեզ էլի կբերե՞ս Սիրիահայերի այգի: Այստեղ շատ լավ է…

– Կբերեմ, իհարկե կբերեմ,– ժպտացի ես:

Անպայման կգանք: Ես Վարանդից սովորելու այնքա՜ն բան ունեմ…